દુનિયાનાં બે શહેરોએ એમનાં ન્યુક્લિયર અને કેમિકલ પ્લાન્ટને લીધે અનેક નાગરિકો ખોયા છે. એક ચેર્નોબિલ છે તો બીજું આપણું ભોપાલ છે. બેઉ વિશેની ફિલ્મો અને વેબ સિરીઝ બની છે. એમાંથી શું જોવા જેવું એ જાણીએ

 ઉત્તર યુક્રેઇનના ચેર્નોબિલ અને ઉત્તર ભારતના ભોપાલ વચ્ચે સામ્યતા શી છે? બેઉમાં માનવસર્જિત દુર્ઘટનાએ જિંદગીઓ રોળી છે. ચેર્નોબિલમાં 1986માં એવું થયું પ્રિપ્યાત શહેરના ન્યુક્લિયર પાવર પ્લાન્ટના ધડાકાથી. પ્રિપ્યાત માત્ર ચેર્નોબિલ પ્લાન્ટના કર્મચારીઓ માટે વસ્યું હતું અને એના અંત સાથે વેરાન થયું હતું. ચેર્નોબિલ દુર્ઘટનામાં 31 કર્મચારીઓએ તાત્કાલિક જીવ ખોયા હતા. દુર્ઘટનાની લાંબા ગાળાની અસરથી જીવ ખોનારાની સંખ્યા વિશે વિવાદ છે. ધારણા છે યુકેઇન, બેલારુસ, રશિયાના 4,000થી 16,000 નાગરિકોએ જીવ ગુમાવ્યા હશે.

એ દુર્ઘટનાનાં બે વરસ પહેલાં ભોપાલ ગેસ દુર્ઘટના થઈ. વિશ્વની એ સૌથી ભયાવહ ઔદ્યોગિક દુર્ઘટના છે. અમેરિકન કંપની યુનિયન કાર્બાઇડના ભોપાલ સ્થિત પ્લાન્ટના ગેસ ગળતરે તત્કાળ 2,259 લોકોના જીવ લેવા ઉપરાંત પાંચ લાખ લોકોને શારીરિક-માનસિક પીડા આપી હતી. સત્તાવાર આંકડા અનુસાર દુર્ઘટનામાં મોતનો આંકડો ચાર હજાર આસપાસ હતો. ઘાયલ અને પીડિતો ઓલમોસ્ટ પોણાછ લાખ હતા. બિનસત્તાવાર આંકડા દુર્ઘટનાથી ટૂંકા-લાંબા ગાળે મૃત્યુમુખે હોમાયેલા લોકોની સંખ્યા 16,000 સુધીની ધારે છે.

ચેર્નોબિલ વિશે ભૂતકાળમાં ફિલ્મ અને સિરીઝ આવી છે. ફિલ્મ 2012માં તો પાંચ એપિસોડની સિરીઝ 2019માં આવી હતી. ભોપાલ ગેસ દુર્ઘટના વિશે ફિલ્મ ‘ભોપાલઃ અ પ્રેયર ફોર રેઇન’ હિન્દી-અગ્રેજીમાં 2014માં બની હતી. દિગ્દર્શક રવિ કુમારની એ ફિલ્મની ખાસ નોંધ નથી લેવાઈ. હવે દુર્ઘટનાના એક અગત્યના પાસાની સિરીઝ ‘ધ રેલવે મેન’ આવી છે. સર્જક રાહુલ રવૈલનો દીકરો શિવ રવૈલ ડિરેક્ટર અને આદિત્ય ચોપરાની વાયઆરએફ એન્ટરટેઇનમેન્ટ નિર્માતા છે. સિરીઝ ચાર એપિસોડની છે.

‘ચેર્નોબિલ’ સિરીઝ જિયો સિનેમા પ્રીમિયમ અને ‘ધ રેલવે મેન’ નેટફ્લિક્સ પર છે. ‘ચેર્નોબિલ’ ક્રેગ મેઝિનનું સર્જન અને એચબીઓનું નિર્માણ છે. દિગ્દર્શક જોહાન રેન્ક છે. ચેર્નોબિલ દુર્ઘટના અને એની આડઅસરોથી શહેરને સુરક્ષિત રાખવા થયેલા પ્રયાસો આસપાસ એની કથા ફરે છે. એના પાંચ એપિસોડ છે. નિર્માણ, લેખન, અભિનય, માવજત, હકીકતનું નિરુપણ, સંગીત જેવાં પાસાં માટે સૌએ એને વખાણી છે. એમી એવોર્ડમાં એને 19 નોમિનેશન્સ અને 10 એવોર્ડ્સ તો ગોલ્ડન ગ્લોબ એવોર્ડમાં ચાર નોમિનેશન્સ અને બે એવોર્ડ મળ્યા હતા. સખત સંશોધન પછી બનેલી આ સિરીઝમાં હકીકત સાથે બહુ ઓછી છૂટછાટ લેવાઈ હતી. છૂટછાટ વિશે સિરીઝની રિલીઝ વખતે પોડકાસ્ટથી દર્શકોને મુદ્દાસર કારણો આપી વાકેફ પણ કરાયા હતા. કથાનકનો આધાર પ્રિપ્યાતની પ્રજાનાં દુર્ઘટનાનાં સંસ્મરણો હતાં. એ સંસ્મરણો નોબેલ ઇનામ વિજેતા લેખિકા-પત્રકાર સ્વેતલાના અલેકસિયેવિચના પુસ્તક ‘વોઇસીસ ઓફ ચેર્નોબિલ‘માં અંકિત છે. પુસ્તક ચેર્નોબિલ દુર્ઘટનાનો સચોટ ઇતિહાસ નથી પણ વિશ્વસનીય દસ્તાવેજીકરણ તો છે જ. પુસ્તકના આધાર, સર્જકોની કલ્પનાશીલતા, નિષ્ઠા જેવાં પરિબળોથી ‘ચેર્નોબિલ’ને હૃદયસ્પર્શી સિરીઝ બની છે.

દિવાળી આ રહી. દીવડા ઝળહળી રહ્યા છે, તોરણો બંધાયા છે, મીઠાઈ બની રહી છે, પૂજન થવાનું છે, ફટાકડા ફૂટવાના છે અને ઢગલો મહેમાન આવવાના છે. આખા વરસમાં આપણને સૌને સૌથી ખુશ કરતો અને વ્યસ્ત રાખતો તહેવાર છે આ. આકાશમાંથી જોઈએ તો દિવાળીની રાતોમાં કદાચ આખું ભારત રોશનીનો મહાસાગર લાગતું હશે. તહેવારોની ધમાલમાં બની શકે ઓટીટી ઓન કરીને લાંબી લાંબી વેબ સિરીઝ જોવાની ફુરસદ ના પણ મળે. ફિલ્મો માટે કદાચ સમય મળી રહે, કારણ એની અવધિ સિરીઝ કરતાં તો ઓછી જ. ચાલો, ફટાફટ એક યાદી તપાસીએ એવી ફિલ્મોની જે આ દિવસોમાં સપરિવાર જોઈ શકાય.

ગદર ટુઃ થિયેટરમાં જો આ ફિલ્મ નથી જોઈ તો હવે મોકો છે એને ઓટીટી પર જોવાનો. એને બોક્સ ઓફિસ પર મળેલી સફળતા કેટલી વાજબી એ ત્યાં સુધી નહીં સમજાય જ્યાં સુધી જાતે એને જોઈ નથી. સરદાર તારા સિંઘ અને સકીનાની લવ સ્ટોરી હવે એમના દીકરા ચરણજીત અને મુસ્કાનની પ્રેમકથા સાથે વણાઈ ગઈ છે. આ પાત્રોમાં છે ઉત્કર્ષ શર્મા અને સિમરત કૌર. પાર્ટ વન બહુધા ભારતીય ભૂમિ અને ભાગલાની વાત હતો, તો પાર્ટ ટુ છે પાકિસ્તાન અને વધુ એક પ્રેમકથાની વાત. પાત્રો, ગીતો, લોકેશન્સ, ઇમોશન્સ, રમૂજ અને દેશદાઝનું એકદમ પ્રોપર કોમ્બિનેશન ફિલ્મમાં થયું છે. ઓલમોસ્ટ સાતસો કરોડનો વેપાર કરનારી ‘ગદર ટુ’ પહેલેથી છેલ્લે સુધી બાંધી રાખે છે. માણો એને ઝી ફાઇવ પર.

દરેક સર્જક વીતેલા સમયની વાર્તા સચોટ રજૂ કરી શકતા નથી. રાજ અને ડી.કે.ની આ સિરીઝમાં એમનો ટચ વર્તાતો નથી. માત્ર તેઓ નહીં, બીજા કેટલાક સર્જકો પણ પિરિયડ ડ્રામા ખેડીને ઊણા સાબિત થયા છે

રાજ અને ડી.કે.એ ઓટીટી પર સતત સફળતા નિહાળી છે. સૌથી મોટી ‘ફેમિલી મેન’માં. એ સિવાય ‘ફર્ઝી’ સિરીઝ અને તેલુગુ ફિલ્મ ‘સિમેના બાંદી’ એમનાં નોંધપાત્ર સર્જન છે. એમની સિરીઝ ‘ગન્સ એન્ડ ગુલાબ્સ’ ઉત્સાહિત થઈને જોવા બેસવું સ્વાભાવિક છે. રાજકુમાર રાવ, દુલકર સલમાન, ગુલશન દેવૈયા, શ્રેયા ધનવંતરાય જેવાં કલાકારો હોય ત્યારે ઉત્સાહ બમણો થઈ જાય. તો, સાત એપિસોડની સીઝન વનમાં શું છે?

વાર્તા છે ઉત્તર ભારતના ગુલાબગંજ નગરની. અફીણની ખેતી માટે એ કુખ્યાત છે. ગુલાબગંજમાં સરકારી અફીણ ઉગાડતા મુઠ્ઠીભર ખેડૂતો વચ્ચે ગેરકાનૂની ખેતી કરનારા પણ છે. ગેરકાનૂની અફીણ ખરીદે છે ગુંડો ઘાંચી (સતીશ કૌશિક). એના હાથ નીચે, દીકરાની જેમ ઉછરેલો નાબીદ (નીલેશ દીવેકર) હવે એનો હરીફ છે. એ છે પાસેના શેરપુરમાં. ઘાંચીના બે નંબરી ધંધાની સરકારી ઢાલ છે પોલીસ અધિકારી મિશ્રા (જોગી મલંગ). ઘાંચીના ઓરતા છે દીકરો છોટુ (આદર્શ ગૌરવ) વારસ બને. મહેન્દ્ર (વિપિન શર્મા) સૌથી વિશ્વાસુ માણસ છે.

ગુલાબગંજમાં ટિપુ (રાજકુમાર રાવ) ગેરેજમાં કામ કરે છે. એના પિતા ઘાંચીના વિશ્વાસુ હતા. સિરીઝની શરૂઆત ટિપુના પિતાની શત્રુના હાથે થયેલા મોતથી થાય છે. ટિપુ શિક્ષિકા ચંદ્રલેખા (ટી.જે. ભાનુ પાર્વતીમૂત)ના પ્રેમમાં છે, જેના મોહમાં વિદ્યાર્થી ગંગારામ (તાનિશ્ક ચૌધરી) પણ છે. ટિપુને બાપના પગલે ચાલવામાં નહીં, પોતાનું ગેરેજ ઊભું કરવાનાં શમણાં છે. સંજોગો એને કેવી રીતે ઘાંચીનો વિશ્વાસુ બનવા તરફ વાળે છે એની વાત છે સિરીઝમાં.

પહેલા એપિસોડથી ખોરવાઈ જતી સિરીઝ સાત એપિસોડ સુધી થાળે પડતી નથી. હ્યુમર-થ્રિલરનો મેળ પાડવામાં લોચા ઊભા થતા રહે છે. ટ્વિસ્ટ અને ટર્ન્સના નામે આત્મારામ ઉર્ફે ચાર કટ (દેવૈયા) અને યામિની (શ્રેયા), નવનિયુક્ત પોલીસ અધિકારી અર્જુન વર્મા  (સલમાન દુલકર) અને કલકત્તાનો અફીણનો મોટો દાણચોર સુકાંતો (રાજજતવ દત્તા)  જેવાં પાત્રો ઉમેરાતાં રહે છે. બેશક, સિરીઝમાં દર્શકોને જકડી રાખતી પળો છે પણ નામની જ. સુકાંતોનો ટ્રેક, ટિપુ-લેખાનો ટ્રેક, ઘાંચીનું આઈસીયુમાં પહોંચી જવું, ઢાબાનાં અને ચાર કટનાં દ્રશ્યો… બધું પ્લાસ્ટિક છે. સૌથી અગત્યનું એટલે ટિપુ કે અર્જુન જેવાં બે મુખ્ય પાત્રો ટલ્લે ચઢેલાં છે.