તોતિંગ બજેટ, મોટા સ્ટાર્સ અને ફાંકડું ઓટીટી પ્લેટફોર્મ – આ ત્રણનો સંગમ બહુ એક્સાઇટિંગ લાગે. મનમાં થાય કે આ સિરીઝ મોજ કરાવી દેશે. જોકે એવું દર વખતે થતું નથી. એના અનેક દાખલા આખી ઓનલાઇન દુનિયામાં અહીંતહીં વેરાયેલા છે

આ પણા મેકર્સને થયું છે શું? કેમ તેઓ એવી એવી સિરીઝ બનાવી રહ્યા છે જે ચકરાવે ચડાવી નાખવાની હદે નબળી હોય છે? વળી મેકર્સ કેવા, તો એવા જેમની સારી ફિલ્મો, શોઝથી આપણે એમના પર સમરકંદ બુખારા ઓવારી ગયા હોઈએ. જેમના માટે આપણે કહેતા ફરતા હોઈએ, ‘આ તો એની છેને, બેસ્ટ જ હશે, જોઈ લેજે.’ અને થઈ શું રહ્યું છે? સ્ટાર્સનાં પડીકાંમાં વીંટાળીને, પેકેજિંગનાં ગતકડાં પહેરાવીને મેકર્સ એવું કંઈક લાવવા (એક્ચ્યુઅલી, દર્શકોના માથે મારવા) માંડયા છે કે એમની સર્જનશક્તિ વિશે શંકાકુશંકાઓ થવા માંડે. વેરી બડ. બે-એક સિરીઝની વાત કરતા પહેલાં ૨૦૨૩ના થોડા શોઝની વાત કરીએ.

એ આખા વરસની સિરીઝ સૌથી વધુ વખણાયેલી સિરીઝની આપણે પહેલાં ચર્ચા કરી જ ગયા છીએ. ‘સ્કૂપ’, ‘રોકેટ બોય્ઝ’ સીઝન બે, ‘ધ રેલવેમેન’, ‘કોહરા’, ‘જ્યુબલી’, ‘ટ્રાયલ બાય ફાયર’, ‘ફર્ઝી’, ‘ધ નાઇટ મનેજર’ વગેરે એમાંની અમુક. ફિલ્મ કે સિરીઝ વિશે એવું પણ થાય કે પહેલી વાર જોતી વખતે થતી તાત્કાલિક લાગણી અને એમના વિશે બંધાતું મંતવ્ય સમય જતાં બદલાઈ જાય. સરિયામ નિષ્ફળ લેખાયેલી ફિલ્મો (અને સિરીઝ પણ) સમય વીત્યે એટલે જ કલ્ટ કે સીમાચિહ્ન સમાન બને છે. જેમ કે ‘લમ્હેં’, ‘મેરા નામ જોકર’, ‘કાગઝ કે ફૂલ’, ‘જાને ભી દો યારોં’, ‘સૂર્યવંશમ્’…
સિરીઝને પણ આ નિયમ લાગુ પડે. ગયા વરસની અનેક સિરીઝ મનમાં ઘુમરાય છે ત્યારે થાય કે એની પહેલાંના વરસમાં આવેલી અમુક નોંધપાત્ર સિરીઝ સામે એમની વિસાત નબળી રહી. અમુક જોકે ફર્સ્ટ વાચમાં પણ ગમી હતી. વિષયનું નાવીન્ય ‘ધ રેલવેમેન’માં હતું. ‘સ્કેમ ૨૦૦૩’ને ફર્સ્ટ સીઝનની સુપર સફળતાનું પીઠબળ હતું અને બીજી સીઝન પણ ગુણવત્તાની દ્રષ્ટિએ સમયનું રોકાણ વસૂલ કરનારી હતી. ‘જ્યુબલી’નું મેકિંગ ધ્યાનાકર્ષક હતું. બોલિવુડનાં પ્રારંભિક વરસોની એમાં ડોકિયું કરવાની મજા પડી હતી. ‘સ્કૂપ’ વાચેબલ હતી. ક્રાઇમ બેઝ્ડ ‘કોહરા’નો ઠહરાવ અને સુવિન્દર વિકીનો અભિનય જાનદાર હતા.

ભગવાન શ્રીરામ સદાકાળના છે, પછી વાત આસ્થાની હોય કે કચકડાના આનંદની. દેશમાં ફિલ્મો બનવાની શરૂ થઈ ત્યારથી રામાયણ, શ્રીરામ, હનુમાનજી વિશેનાં સર્જનો બનતાં રહ્યાં છે

 ફાઇનલી, અયોધ્યામાં રામમંદિરની પ્રાણપ્રતિષ્ઠા થઈ ગઈ. સદીઓ પછી શહેરમાં રામલલ્લા ફરી ભવ્ય સ્થાનકે બિરાજમાન થયા છે. સમગ્ર દેશ, આમ તો આખી દુનિયા શ્રીરામના આ મંદિરને ભાવવિભોર નયનોએ નિહાળી રહી છે. એવામાં થાય કે ઓનલાઇન દુનિયામાં વિહરતા ભગવાન શ્રીરામ વિશેની કોઈક ફિલ્મ, સિરીઝ કે ટેલિવિઝન સિરિયલ જોવી છે, તો બિલકુલ બરાબર છે. આવો, વાત કરીએ એવા મનોરંજક વિકલ્પોની જે લઈ જશે સતયુગમાં, સીતારામ સમીપે…

રામાયણ સિરિયલઃ કચકડે મઢ્યા શ્રીરામની વાત આવે ત્યારે સૌપ્રથમ તો રામાનંદ સાગર કૃત અવ્વલ ટીવી સિરીયલ યાદ કરવી પડે. 1987-88 દરમિયાન દૂરદર્શન પર એ પહેલીવાર પ્રસારિત થઈ હતી. વિશ્વમાં એ સૌથી વધુ જોવાયેલી સિરિયલ છે. ભારત ઉપરાંત સત્તર દેશોમાં એ ટેલિકાસ્ટ થઈ છે. વાલ્મીકિ અને તુલસીદાસજીના ‘રામાયણ’ ઉપરાંત એમાં વિવિધભાષી સંદર્ભગ્રંથોનો આધાર લેવામાં આવ્યો હતો. કોવિડ વખતે એ ફરી પ્રસારિત થઈ ત્યારે પણ રેકોર્ડ બ્રેક વ્યુઅરશિપ મેળવીને એણે સૌને દંગ કર્યા હતા. એમાં 78 એપિસોડ્સ છે. એને ઓનલાઇન માણવા યુટ્યુબ પર પહોંચી જાવ અને સર્ચ કરો. તિલક નામની એક ચેનલ (એના સબસ્ક્રાઇબર્સ પોણાત્રણ કરોડથી વધુ છે) પર આખી સિરિયલ ઉપલબ્ધ છે.  અરુણ ગોવિલ શ્રીરામ, દીપિકા ચીખલિયા સીતામૈયા, સુનિલ લહરી લક્ષ્મણજી, દારા સિંઘ હનુમાનજી તરીકે અને અરવિંદ ત્રિવેદી દશાનન રાવણ તરીકે જેનાથી સદૈવ ઓળખાય છે એવી આ સિરિયલ એક નહીં, અનેકવાર જોઈને પણ મન ભરાશે નહીં એ નક્કી.

અયોધ્યા વાપસીઃ સોની લિવ પર ઉપલબ્ધ આ ચાર એપિસોડની મિની સિરીઝમાં ભગવાનના વનવાસથી પાછા ફર્યા પછીની વાત છે. એ એરટેલ એક્સ્ટ્રીમ પર પણ જોઈ શકાય છે.

રામાયણઃ ધ લિજન્ડ ઓફ પ્રિન્સ રામઃ 1992ની આ એનિમેશન ફિલ્મનું સહનિર્માણ ભારત અને જાપાને કર્યું હતું. એના દિગ્દર્શક યુગો સાકો છે. વનરાજ ભાટિયાએ એમાં સંગીત પીરસ્યું છે. બાબરી મસ્જિદની ઘટના વખતે એ દેશમાં પ્રતિબંધિત હતી. પછી એનું પ્રસારણ દૂરદર્શન પર થયું હતું. નિખિલ કપૂરે શ્રીરામનું, રેલ પદમસીએ સીતાજીનું, મિશલ વર્માએ લક્ષ્મણજીનું તો ઉદય માથને રાવણનું પાત્ર ભજવ્યું છે. શત્રુઘ્ન સિંહા સૂત્રધાર છે. મૂળ અંગ્રેજી એવી આમ ફિલ્મની હિન્દી વર્ઝન પણ છે. ઓનલાઇન સર્ચ કરતાં કરતાં આ ફિલ્મ હિન્દીમાં મળી આવી હતી ઝોરોક્સ ડોટ ટુ નામની વેબસાઇટ પર. આ નામની એક સત્તાવાર યુટ્યુબ ચેનલ પણ મળી. એના પર ફિલ્મ અંગ્રેજીમાં જોઈ શકાય છે. એ સિવાયના વિકલ્પો પણ હશે જ.

હનુમાનઃ અહીં એક કરતાં વધુ ફિલ્મોની વાત છે. એક છે 1995ની આ નામની ફિલ્મ. એમાં ટાઇટલ રોલમાં મુકેશ ખન્ના છે. એ પણ એનિમેશન ફિલ્મ છે. પવનપુત્રના જીવનને ફિલ્મમાં કથાબદ્ધ કરવામાં આવી છે. એ ઓનલાઇન જોવા મળે કે કેમ એ એક પ્રશ્ન છે. બીજી છે 2005ની આ નામની જ એનિમેશન ફિલ્મ. એના દિગ્દર્શક વી. જી. સામંત છે. થિયેટરમાં રિલીઝ થનારી દેશની પ્રથમ ફુલ લેન્થ એનિમેશન ફિલ્મ તરીકે એ ઓળખાય છે. એની તેલુગુ વર્ઝન પણ છે. એમાં ચિરંજીવી સૂત્રધાર છે. ફિલ્મનું એનિમેશન કરનાર સિલ્વરટૂન્સ નામની કંપનીની યુટ્યુબ ચેનલ પર એ જોઈ શકાય છે. એની સિક્વલ રિટર્ન ઓફ હનુમાન પણ છે જે ડિઝની પ્લસ હોટસ્ટાર પર છે. રસપ્રદ વાત એ પણ ખરી કે ‘રિટર્ન ઓફ હનુમાન’ પછી રિટર્ન ઓફ રાવણ નામની ફિલ્મ બનાવવાની સર્જકોની ઇચ્છા હતી પણ એ ફિલ્મ આજ સુધી પૂરી થઈ નથી.

જય હનુમાનઃ સંજય ખાને 1997માં બનાવેલી આ સિરિયલ પણ દૂરદર્શન પર પ્રસારિત થઈ હતી. એ પછી સોની પર પણ આવી હતી. હવે એ યુટ્યુબ પર અલ્ટ્રા ભક્તિ ચેનલ પર જોઈ શકાય છે. હનુમાન તરીકે એમાં રાજ પ્રેમી છે. એમાં બાળહનુમાન તરીકે આજનો જાણીતો કલાકાર કવિન દવે છે. સિરિયલમાં કુલ 178 એપિસોડ્સ છે.

હનુમાન દા દમદારઃ 2017ની આ એનિમેશન ફિલ્મ ડિઝની પ્લસ હોટસ્ટાર પર છે. રુચિ નારાયણ એની દિગ્દર્શિકા છે. એમાં હનુમાન તરીકે સલમાન ખાને, રવિના ટંડને અંજની તો સૌરભ શુક્લાએ કેસરી તરીકે સ્વર આપ્યો છે. નોંધનીય છે કે આવાં મોટાં નામ છતાં ફિલ્મ ક્યારે આવી અને જતી રહી એ કોઈને યાદ નથી.

રામ સેતુઃ બે વરસ પહેલાંની અક્ષય કુમાર, જેકલીન ફર્નાન્ડિઝ, નુસરત ભરુચાને ચમકાવતી આ ફિલ્મ એનું નામ સૂચવે છે એમ રામસેતુની વાત લાવી હતી. અક્ષય એમાં પુરાત્તત્વ ખાતાના અધિકારી ડો. આર્યન કુલશ્રેષ્ઠનું પાત્ર ભજવે છે. અભિષેક શર્મા દિગ્દર્શિત આ ફિલ્મ અક્ષયના સુવર્ણકાળમાં આવવા છતાં બોક્સ ઓફિસ પર નબળી રહી હતી. એ જોઈ શકાય છે પ્રાઇમ વિડિયો પર.

રામરાજ્યઃ આ નામની બે ફિલ્મો બની, એક 1943 તો બીજી 1967માં. બેઉના દિગ્દર્શક વિજય ભટ્ટ હતા. એમાંની 1943ની ફિલ્મ એકમાત્ર છે જે ગાંધીજીએ એમના જીવનમાં જોઈ હતી. અમેરિકામાં જેનું પ્રીમિયર થયું એવી એ પ્રથમ ભારતીય ફિલ્મ પણ હતી. શ્રીરામનું પાત્ર એમાં પ્રેમ અદિબે, સીતામૈયાનું પાત્ર શોભના સમર્થે, લક્ષ્મણજીનું પાત્ર ઉમાકાંતે  ભજવ્યું હતું. 1943માં બોક્સ ઓફિસ પર સૌથી વધુ વકરો આ ફિલ્મે કર્યો હતો. યુટ્યુબ પર એક કરતાં વધુ ચેનલ્સ પર ફિલ્મ ઉપલબ્ધ છે. 1967માં આવેલી રામરાજ્યમાં પ્રમુખ પાત્રો કુમાર સેન, બીના, બદરી પ્રસાદ અને ગોપી ક્રિષ્ણાએ ભજવ્યાં હતાં. એ પણ ઓનલાઇન જોઈ શકાય છે.

સંપૂર્ણ રામાયણઃ બાબુભાઈ મિસ્ત્રી દિગ્દર્શિત આ ફિલ્મ 1961માં આવી હતી. વાલ્મીકિ રામાયણ પર એ આધારિત હતી. મહિપાલ એમાં શ્રીરામ, અનિતા ગુહા સીતાજી તો બી. એમ. વ્યાસ રાવણ તરીકે હતાં. હિંદુ ઇતિહાસના મામલે એ એક સીમાચિહ્ન લેખાય છે. બોક્સ ઓફિસ પર પણ સફળ રહી હતી. લતાદીદીએ ફિલ્મ માટે ગાયેલાં બે ગીત, સન સનન, સનન, અને બાદલોં બરસો નયન કી ઓર સે, બેહદ લોકપ્રિય રહ્યાં હતાં અને આજે પણ છે. આ ફિલ્મ પણ યુટ્યુબ પર વિવિધ ચેનલ્સ પર છે.

સીતા રામા કલ્યાણમઃ 1961ની આ તેલુગુ ફિલ્મની વાત એટલે કરીએ કેમ કે રામાયણ વિશેની શ્રેષ્ઠ ફિલ્મોમાં એ શિરમોર ગણાતી રહી છે. એમાં એન. ટી. રામરાવે રાવણનું પાત્ર ભજવ્યું હતું. દિગ્દર્શક તરીકે એ એમની પ્રથમ ફિલ્મ હતી. એની કથા ત્યાં શરૂ થાય છે જ્યાં રાવણ ખોટા સમયે કૈલાસે પહોંચે છે. ફિલ્મમાં મંદોદરી તરીકે બી. સરોજા દેવી, હરનાથ શ્રીરામ તરીકે, ગીતાંજલિ સીતાજી તરીકે તો કાંતા રાલ નારદ તરીકે ઝળક્યાં હતાં. ફિલ્મમાં 27 ગીતો હતાં એ પણ એક નોંધવા જેવી વાત. ફિલ્મ જોઈ શકાય છે યુટ્યુબ પર, તેલુગુ સમજાય તો.

બજરંગબલીઃ 1976ની આ ફિલ્મમાં દારા સિંઘે પહેલીવાર હનુમાનજી તરીકે અભિનય કર્યો હતો. શ્રીરામ તરીકે હતા વિશ્વજીત, તો સીતાજી તરીકે મૌસમી ચેટર્જી. નિર્માતા-દિગ્દર્શક ચંદ્રકાંતની આ ફિલ્મમાં સંગીત કલ્યાણજી આણંદજીનું હતું. ફિલ્મ યુટ્યુબ પર ઉપલબ્ધ છે.

લવ કુશઃ ઉત્તર રામાયણ પર આધારિત આ ફિલ્મ 1997માં આવી હતી. એમાં જીતેન્દ્ર અને જયા પ્રદા અનુક્રમે શ્રીરામ અને સીતાજી તરીકે હતાં. નોંધનીય છે કે એમાં લક્ષ્મણજી બન્યા હતા અરુણ ગોવિલ! અને હા, હનુમાનજી દારા સિંઘ જ હતા તો સાથે પ્રાણ એમાં વાલ્મીકિ બન્યા હતા. ફિલ્મ ઉપલબ્ધ છે ઝીફાઇવ પર.

બોક્સ મેટર

વિકિપીડિયા તપાસતાં જાણ થાય છે કે ભગવાન શ્રીરામ પર આપણે ત્યાં 53 ફિલ્મો બની ચૂકી છે. ફિલ્મો જ, એમાં વેબ સિરીઝ કે સિરિયલ્સની ગણના નથી. એમાં વિદેશમાં બનેલી રામાયણ કે શ્રીરામ આધારિત ફિલ્મો વગેરે પણ નથી. એમાં હનુમાનજી વિશેની આજની મોડર્ન ફિલ્મો પણ સામેલ નથી. મુદ્દે, શ્રીરામ માત્ર આસ્થા નહીં, આનંદ અને મનોરંજનના વિશ્વ માટે પણ એક વિશિષ્ટ પ્રેરક બળ છે. રામાયણ આધારિત ફિલ્મોની યાદી તપાસતાં એ પણ ખ્યાલ આવે છે કે એમાંની મહત્તમ ફિલ્મો દક્ષિણ ભારતીય ભાષાઓમાં બની છે.

ભગવાન શ્રીરામ અને રામાયણ આવનારા સમયમાં પણ સર્જકોને આગવી રીતે ફિલ્મો, સિરીઝ વગેરે બનાવવા પ્રેરતા રહેવાના છે. દંગલ અને છિછોરે ફેમ નીતેશ તિવારી પણ રામાયણ પરથી ફિલ્મ બનાવવાની તજવીજ કરી રહ્યા છે. રિપોર્ટ્સ મુજબ એમની વર્ઝનમાં રામ તરીકે રણબીર કપૂર, સીતાજી તરીકે સાંઈ પલ્લવી, રાવણ તરીકે કેજીએફ ફેમ યશ, લક્ષ્મણજી તરીકે સાઉથનો અભિનેતા નવીન પોલીશેટ્ટી, હનુમાનજી તરીકે સની દેઓલ, કુંભકર્ણ તરીકે બોબી દેઓલ હશે એવી વાતો છે. ફિલ્મનું શૂટિંગ ચોમાસા પહેલાં પૂરું થવાની વાત છે.

નવું શું છે?

• રણબીર કપૂરની સફળ ફિલ્મ એનિમલ નેટફ્લિક્સ પર આવે એ પહેલાં એના નિર્માતાઓ આપસમાં બાખડ્યા. મામલો અદાલતે ગયો. હવે સમાચાર છે કે મામલો થાળે પડી ગયો છે. ફિલ્મના ઓટીટી આગમન સામેનાં વિઘ્નો દૂર થયાં છે.
• એનિમલ સાથે રિલીઝ થઈને બોક્સ ઓફિસે માર ખાનારી વિકી કૌશલની સેમ બહાદુર પણ ઓટીટીએ આવી છે. એ જોઈ શકાય છે. ઝીફાઇવ પર.
• ગયા અઠવાડિયે નેટફ્લિક્સ પર સાલાર પાર્ટ વન પણ આવી ગઈ છે. પ્રભાસની આ ફિલ્મે બોક્સ ઓફિસ પર સારી સફળતા મેળવી છે.
• રવિના ટંડનને ચમકાવતી કર્મા કોલિંગ સિરીઝ ડિઝની પ્લસ હોટસ્ટાર પર આવી છે. અલીબાગના બેકડ્રોપવાળી આ સિરીઝ અમેરિકન સિરીઝ રિવેન્જથી પ્રેરિત છે.

ગુજરાત સમાચારની સંજયની કૉલમ ઑનલાઇન ઝિંદાબાદમાં શુક્રવાર તા.26 જાન્યુઆરી, 2024 પ્રસિદ્ધ થયેલો લેખ)

આ લેખ ગુજરાત સમાચારમાં વાંચવા અહીં ક્લિક કરોઃ

https://epaper.gujaratsamachar.com/chitralok/26-01-2024/6

મારા બ્લોગ અહીં વાચો   https://www.egujarati.com

સમાજની શાંતિ ભંગ કરતી, રાજકીય કે સામાજિક વાતાવરણથી વિપરીત ચાલતી ફિલ્મો, સિરીઝ, ડોક્યુમેન્ટરીઝ પર પ્રતિબંધ અન્ય દેશોમાં પણ મુકાતો રહ્યો છે. આવા પ્રતિબંધ સમય સાથે, સંબંધિત મુદ્દો મોળો પડ્યે હટી પણ જાય છે. ઇન્ટરનેટના યુગમાં પ્રતિબંધ છતાં દર્શકોને મનગમતું જોવાની તક પણ ઝાઝું કરીને મળી જાય છે

 એક ફિલ્મ સિનેમાઘરમાં આવી. લોકોએ જોઈ. વિવેચકોએ એને નબળી લેખાવી. નયનતારા જેવી સ્ટારની હાજરી છતાં ફિલ્મની ખાસ નોંધ લેવાઈ નહીં. પછી ફિલ્મ આવી ઓટીટી પર અને તરત વાંધો ઊઠ્યો, “ફિલ્મ લવ જિહાદને પોષે છે, બ્રાહ્મણ સમાજનું અપમાન કરે છે, ભગવાન શ્રીરામને માંસ આરોગતા એવું અયોગ્ય નિરૂપણ કરે છે.” વાત વણસી. છેવટે સર્જકોએ ઓટીટી પરથી ફિલ્મ હટાવી લેવાનો નિર્ણય લીધો. આ ફિલ્મ એટલે ‘અન્નપૂર્ણી,’ જેનું મેકિંગ વખતે નામ હતું નયનતારા 75, કારણ એ નયનતારાની પંચોતેરમી ફિલ્મ છે.

ફિલ્મો અને વિવાદોને હુ બને છે. માત્ર આપણે ત્યાં નહીં, આખી દુનિયામાં. મેકર્સ સર્જનાત્મક સ્વાતંત્ર્યને નામે ઘણીવાર એવું બનાવી બેસે છે જે અમુક લોકોને પચે નહીં. બેઉ પક્ષ પોતપોતાની જગ્યાએ સાચા. એકનો અધિકાર કલ્પનાશક્તિ મુજબ મનોરંજન પીરસવાનો છે. બીજાનો એ સર્જનો સામે વાંધો ઉઠાવવાનો જે એમને સામાજિક દ્રષ્ટિએ અભદ્ર, ભદ્દું, અયોગ્ય અને ખોટાં લાગે. એક સમયે મનોરંજન સિનેમાઘરો પૂરતું મર્યાદિત હતું. પછી વિડિયો, ટેલિવિઝન આવ્યાં. હવે ઓટીટી છે. ઓટીટીને લીધે અનેક સર્જનો દર્શકોના હાથના રિમોટ નામના રકમડાથી સદૈવ ઉપલબ્ધ થઈ ગયાં. ઘણીવાર એ ઓટીટી પર સુસ્ત પડ્યાં રહે છે. કોઈનું ધ્યાન જ જતું નથી. અને હા, આજે વિવાદાસ્પદ લાગતાં સર્જનો આવતીકાલે સાવ સામાન્ય પણ લાગે. કારણ બદલાતી સામાજિક સ્થિતિઓ, ક્રિએટિવ ફ્રીડમનો વિસ્તરતો વ્યાપ અને કોઈક વિવાદાસ્પદ મુદ્દામાંથી લોકોનો સમય સાથે ઓછો થઈ જતો રસ.

‘અન્નપૂર્ણી’ સામે વાંધા થવાથી એ ચર્ચામાં છે. ઓટીટી પરથી એ છૂ થઈ છતાં, જેમને જોવી છે એ જોઈ જ શકે છે. ઇન્ટરનેટ પર ઘણા વિકલ્પો છે. એની વાત ફરી ક્યારેક. હમણાં વાત થોડાં વિવાદાસ્પદ સર્જનોની.

પાંચ વરસે થયેલી ઇવેન્ટ વાઇબ્રન્ટ ગુજરાતમાં કેવી રહી? એના ભપકા અને ગુજરાતમાં રોકાણો વિશે ઘણું છપાયું. 2019માં ઇવેન્ટમાં જઈને એનાથી બેહદ પ્રભાવિત થાય પછી આ વરસે ખૂબ ઉત્સાહ હતો. આશા હતી કે કોવિડ છી અને અમૃતકાળમાં યોજાનારી ઇવેન્ટ ક્યાંય વધુ સારી અને લાભકારી રહેશે. બેશક, રાજ્યમાં રોકાણની દ્રષ્ટિએ કદાચ એવું પરિણામ આવ્યું છે. એ સિવાયનાં નિરીક્ષણો આ રહ્યાંઃ

• સુપર વીઆઈપીઝથી માંડીને સામાન્ય માણસ સુધી સૌ માટે ખુલ્લી ઇવેન્ટમાં સામાન્ય વિઝિટર્સ અને નાના વેપારી હેરાન થયા. ખાસ તો પહેલા દિવસે, જ્યારે સિલ્વર અને બ્લ્યુ રંગના બેજ સાથે પ્રવેશ મેળવતા એમના નાકે દમ આવી ગયો. દેશમાં સો ટકા વીજળી પુરવઠો કરવા સુધીની સિદ્ધિ મેળવવા સુધી પહોંચી ગયેલા વડા પ્રધાન નરેન્દ્રભાઈના હોમ સ્ટેટમાં બેજ જારી કરનારાં કાઉન્ટર્સ પર વીજળી ગૂલ હતી. એના લીધે થયેલી સખત ભીડ, ત્રાસ અને અવ્યવસ્થાએ દાટ વાળ્યો. 
• સિલ્વર અને બ્લ્યુ કાર્ડધારકોને શુભારંભ ઇવેન્ટમાં પ્રવેશ નહીં છતાં એવી જાણ કરાી નહોત. એટલે સૌ વહેલી સવારથી પહોંચવામાં માંડ્યા. પછી એવા ગોસમોટાળા કે ના પુછો વાત. એક તો પ્રવેશ માટે કાર્ડ લેવામાં અને પછી બપોરે બે વાગ્યા સુધી શું કરવું એની મથામણમાં.
• અસંખ્ય વીવીઆઈપીઝ, દેશ અને વિદેશના સત્તાધીશો હાજર હોવાથી ગાંધીનગરના રસ્તા અત્રતત્રસર્વત્ર કોર્ડન કરી દેવાયા હતા. એનાથી ગાંધીનગર પોલીસ અને આયોજકોએ સામાન્ય લોકો માટે ઇવેન્ટના મુખ્ય પ્રાંગણ સુધી પહોંચવું દુષ્કર કરી નાખ્યું હતું. બસની ફેરી સર્વિસ હતી પણ પહેલા દિવસે એની જાણ થાય એની સચોટ વ્યવસ્થા નહોતી. 
• બપોરે બ્લ્યુ-સિલ્વરધારીઓને પ્રવેશ શરૂ થયો કે પ્રવેશદ્વાર ધાંધલ જેવ સ્થિતિ થઈ. સિક્યોરિટી ચેકમાં ખાલી હાથે પસાર થવું થોડું સહેલું હતું પણ નાનકડી પણ બેગ હોય તો કામથી ગયા જેવી સ્થિતિ હતી. 
• 2019ની તુલનામાં 2024ની મિસમેનેજમેન્ટ વધ્યું હતું. ગુજરાતની ગરિમા અને તાકાત માટે એ યોગ્ય નહોતું. 
• વિવિધ સેમિનાર્સ અને કાર્યક્રમો હાઉસફુલ રહ્યા પણ નબળા આયોજનને લીધે એ પૂરા માણી શકાય તેવો માહોલ નહોતો. 
• આ વખતે બ્લ્યુ-સિલ્વર કાર્ડધારકોને ભોજનના પાસ નહોતા અપાયા. ગયા વખતે અપાયા હતા. ભોજન નહીં મળે એની જાણ નહોતી કરાઈ. રસ્તાનાં નિયંત્રણો વચ્ચે ઇવેન્ટથી બે-ત્રણ કિલોમીટર દૂર જઈ ખાવું શક્ય નહોતું. હા, પેઇડ ફૂડ કોર્ટમાં મળતી વાનગીઓ વાજબી દામે ઉપલબ્ધ હતી ખરી.  
• વિદ્યાર્થીઓ અને યુવાનો માટે ઇવેન્ટ એન્ટરટેઇનમેન્ટ જેવી હતી. મોટી સંખ્યામાં તેઓ ઉમટ્યા હતા. નેટવર્કિંગ માટે આવેલા વેપારીઓનો જોકે ખો નીકળી ગયો હતો. 
• બી-ટુ-જી એટલે બિઝનેસ ટુ ગવર્નમેન્ટ મીટિંગ્સનાં સરકારી કાઉન્ટર્સ પર અધિકારીઓની હાજરી અને ગેરહાજરી મનમરજી મુજબની હતી. પહેલાં આવું નથી જોયું. મીટિંગ્સ કરનારા ઘણાનો મત આવો હતો, “મજા નહીં આવી…”
• પાણી, ચા-કૉફી અને બિસ્કિટ, ત્રણ ચીજો સહેલાઈથી અને ઘણી જગ્યાએ વિનામૂલ્યે ઉપલબ્ધ હતી. 
• મૂળ ઉત્તર પ્રદેશના અને દેશ તથા અમેરિકા વચ્ચે આવજા કરતા એક યુવાન વેપારીનું નિરીક્ષણ આ હતું, “તમારે નેટવર્કિંગની સરખી ગોઠવણ કરવી નહોતી તો મોટા ઉપાડે બોલાવ્યા શા માટે?”
• આગલા દિવસ સુધી રાજકોટમાં પાટીદાર સંમેલનમાં હાજરી આપીને આવેલા બીજા એક વેપારીએ કહ્યું, “આના કરતાં સારી વ્યવસ્થા તો ત્યાં હતી.”
• 2019માં ઇવેન્ટની એપ સરસ કામ કરતી હતી. એનાથી નેટવર્કિંગની આગોતરી મીટિંગ્સ સરસ ગોઠવી શકાતી હતી. આ વખતે લોચો હતો. મીટિંગ ફિક્સ કરવા મોકલેલા મેસેજના પ્રત્યુત્તર મળતા નહોતા. છોગામાં, સર્ચમાં સૌથી આયોજક સાથે સંકળાયેલી કંપનીઓના લોકો જ દેખાતા હતા.
• વાઇબ્રન્ટને લીધે ગાંધીનગર કેપિટલ રેલવે સ્ટેશન જોવાની તક મળી. એનાં વખાણનાં બહુ પોટલાં મીડિયામાં ખોલાયાં હતાં. મનમાં હતું કે કમાલનું સ્ટેશન હશે. ઉત્સાહ વચ્ચે રાતના સાડાઅગિયાર આસપાસની ટ્રેન માટે સાડાઆઠ વાગ્યામાં પહોંચી ગયા. જોયું તો કાંઈ કરતાં કાંઈ ના મળે. પાણી પણ નહીં. ખાવાનું ભૂલી જ જાવ. માથે ઝળુંબતી લીલા હોટેલના કેફેમાં જવાનું વિચાર્યું તો ત્યાં પહોંચાડતી લિફ્ટ બંધ હતી. આ સ્ટેશને ટ્રેન્સ જૂજ હોવાથી બની શકે આખો દિવસ સગવડો ધમધમતી રાખી ના શકાય પણ વાઇબ્રન્ટ વખતે, એ દિવસોમાં પસાર થતી ટ્રેન્સના સમય વખતે પ્રાથમિક જરૂરિયાતોની પૂર્તિની તસદી લઈ શકાઈ હોત. અમે હોંશીલા ભૂખ્યા પેટે, સામાન ઢસડતાં સ્ટેશને પહોંચી તો ગયા પણ પાછા સામાન ઢસડતાં ફૂડ કોર્ટે જવું પડ્યું જેથી પેટમાં કાંઈક તો જાય.  
• અમે સમાપન સમારોહ માટે રોકાયા નહીં. એમાં શું થયું એ કહેવું અઘરું છે. પણ એટલું નક્કી કે વાઇબ્રન્ટના બે દિવસ ગયા વખતની તુલનામાં ઓછા ફળદાયી રહ્યા. 
• ત્રણ દિવસમાં કથિત રૂ. 26.33 લાખ કરોડના રોકાણને આકર્ષનારી ઇવેન્ટ બેશક સરકારી દ્રષ્ટિકોણથી, રાજ્યના ઉજળા ભવિષ્યના દ્રષ્ટિકોણથી બેહદ સફળ ગણાય. એ માટે રાજ્ય સરકાર અને મોદી બેઉ અભિનંદનને પાત્ર છે પણ, હજારો વેપારીઓ જેમાં વેપારમાં લાભકારક નેટવર્કિંગ અને જ્ઞાનોપાર્જનની આશાએ આવે એ ઇવેન્ટમાં એમને વધુ સારી સગવડ આપી જ શકાય. આશા રાખીએ આવતી વાઇબ્રન્ટ ગુજરાત ઇવેન્ટમાં એ થશે.

ટેક્નોલોજીના બદલાતા રૂખ અને શેર બજાર તથા બ્રોકિંગ બિઝનેસ પર એના પ્રભાવ વિશે શુક્રવારે મુંબઈના ગોરેગામમાં સ્ટોકટેક 2024નું આયોજન થયું હતું. નેશનલ એક્સચેન્જ મેમ્બર્સ ઓફ ઇન્ડિયા (એએનએમઆઈ કે એન્મી)ના નેજા હેઠળ આયોજિત સ્ટોકટેકમાં સાઇબર સિક્યોરિટીમાં વધુ રોકાણ કરવા સાથે બિઝનેસ માટે એની ઉપયોગિતા અને મહત્તા વિશે પણ વિમર્શ થયો હતો .

આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (એઆઈ) સ્ટોકટેક 2024માં એક અગત્યનો મુદ્દો હતો. અનેક વેપારોનાં સમીકરણો એઆઈને લીધે બદલાવાનો ભય પ્રવર્તી રહ્યો છે. એનાથી વિપરીત, સ્ટોક બ્રોકિંગના વ્યવસાય પર એના નકારાત્મક પરિણામો થવાને બદલે સકારાત્મક ફેરફાર થવાનો મત ઘણા સહભાગીઓનો હતો. એનું કારણ કે એલ્ગોરિધમ સહિતનાં ટેક્નોલોજી આધારિત સંશોધનોને કારણે શેર ટ્રેડિંગ વધુ ધારદાર થઈ શકે છે. ઘણા બ્રોકર્સ પહેલેથી જ એલ્ગોરિધમનો ઉપયોગ કરીને એમના ગ્રાહકોને વધુ સારી સેવા સહિત શેર ટ્રેડિંગથી વધુ સારો નફો રળવામાં સહાયરૂપ થઈ રહ્યા છે.  

એએનએમઆઈમાં 900થી વધુ સ્ટોક બ્રોકર્સ સભ્યો છે. ડિજિટાઇઝેશન તરફ આગળ વધવાની સ્ટોક બ્રોકિંગની ગતિ પણ વધી રહી છે. માત્ર શેરની લેવેચ નહીં પણ અન્ય બાબતોમાં પણ આ વ્યવસાયમાં ટેક્નોલોજી મહત્ત્વપૂર્ણ યોગદાન આપી રહી છે. 

આ અવસરે ઉપસ્થિત સેબીના એક્ઝિક્યુટિવ ડિરેક્ટર વી. એસ. સુંદરસેને જણાવ્યું હતું, “જ્ઞાનના આદાનપ્રદાન માટે સ્ટોકટેક એક અત્યંત ઉપયોગી મંચ છે. ટેક્નોલોજી અપનાવતી વખતે આવશ્યક દક્ષતા અને જોખમોની સમજણ રાખવાથી એ વધુ સારું પરિણામ આપે છે. તેજ ગતિથી થતા આવિષ્કારોના આ સમયમાં વિકાસ અને વિવેક વચ્ચે સંતુલન જાળવવાનું દાયિત્વ એના સર્જકો અને વપરાશકર્તાઓની સમાન ધોરણે છે. ”

એન્મીના વેસ્ટર્ન રિજનના ચેરમેન મિલન પરીખે જણાવ્યું હતું કે એપીઆઈ આધારિત બ્રોકરેજ કંપનીઓ એમના ગ્રાહકોને ખાતું ખોલવાથી માંડીને તમામ કાર્યો અને સેવા વધુ સારી રીતે ટેક્નોલોજીને લીધે પૂરી પાડવા સક્ષમ બની છે. દરેક પસાર થતા દિવસ સાથે એલ્ગોરિધમ ટ્રેડિંગ વધી રહ્યું છે. સોફ્ટવેરથી સ્વયંચાલિત ટ્રેડિંગ આસાન બન્યું છે. 

એન્મીના કન્વિનર અને વેસ્ટર્ન રિજનની એક્ઝિક્યુટિવ કમિટીના સભ્ય મહેશ દેસાઈએ ડેટા એનાલિટિક્સ, એઆઈ, મશીન લર્નિંગ વગેરેની વિશિષ્ટતાઓ વિશે ઉપયોગી જાણકારી વહેંચતાં જણાવ્યું હતું કે સ્ટોક માર્કેટના વિકાસ માટે એ અગત્યનાં પરિબળો છે. એમનવા મતે, “મશીન લર્નિંગ અને એઆઈને લીધે બજારમાં સર્જાતાં અસાધારણ જોખમો વિશે પહેલાંથી વધુ સારી રીતે સતર્ક અને સુસજ્જ રહેવું શક્ય બન્યું છે.”

ઇવેન્ટમાં એનસીડીઆએક્સના ચીફ ટેકનોલોજી ઓફિસર વિરલ દાવડા, ટીએસએસના સ્થાપક સાગર તન્ના, સીડીએસએલના એમડી અને સીઈઓ નેહલ વોરા, બીએસઈના એમડી અને સીઈઓ સુંદરરામનન કિષ્નમૂર્તિ, સેબીના જનરલ મેનેજર શ્રી અવનીશ પાંડે, એન્મીની નેશનલ કાઉન્સિલના ડિરેક્ટર નીરવ ગાંધી, નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સિક્યોરિટીઝ માર્કેટ્સના ચીફ જનરલ મેનેજર દીપક ત્રિવેદી સહિત અનેક મહત્ત્વના લોકો ઉપસ્થિત હતા.

બદલાતી ટેક્નોલોજી અને શેર ટ્રેડિંગ વિશે એએનએમઆઈએ એક મહત્ત્વપૂર્ણ સર્વેક્ષણ કર્યું હતું. અનેક બ્રોકર્સ એમાં સહભાગી થયા હતા. સર્વેક્ષણમાં જાણવા મળેલાં અમુક અગત્યનાં તારણો આ મુજબ છે.

• એએનએમઆઈના વેસ્ટર્ન રિજનના 82% બ્રોકર્સ સાઇબર સિક્યોરિટીમાં વધુ રોકાણ કરીને એમના ગ્રાહકોને વધુ સારી સેવા અને સુરક્ષા પૂરો પાડવાની તત્પરતા ધરાવે છે. આઈટીમાં કર્મચારીઓની સંખ્યા વધારવાની તત્પરતા 71.1% ધરાવે છે.
• 82.3% સહભાગીઓના મતે સાઇબર સિક્યોરિટીના મોરચે યોગ્ય પગલાં લેવાથી એમના બિઝનેસ સાઇબર એટેકનો વધુ સુસજ્જતા સાથે સામનો કરી શકશે.   એઆઈને લીધે બિઝનેસ પર નકારાત્મક અસર નહીં પડે એવો મત 62% બ્રોકર્સનો હતો.
• 53.1% સહભાગીઓએ જણાવ્યા પ્રમાણે 2023માં તેમણે આઈટી સંબંધિત સમસ્યાનો સામનો નહોતો કરવો પડ્યો. સામે પક્ષે, આઈટી માટે થતા ખર્ચમાં વીતેલા વરસમાં 20% વધારો થયો હોવાનું પણ જાણવા મળ્યું હતું.