એકસાથે આખા દેશને મૂર્ખ બનાવવો અઘરો છે. વિવેક રંજન અગ્નિહોત્રીની ફિલ્મે કાશ્મીર મુદ્દે એ દ્રષ્ટિકોણ આપણી સમક્ષ મૂક્યો છે જે અનેક બાબતો ઉજાગર કરે છે. આપણા સર્જકો આવી ફિલ્મો દેશના વિવિધ મુદ્દે બનાવે એ સારી વાત જ ગણાશે, કેમ કે પુસ્તકોની જેમ ફિલ્મો પણ ઇતિહાસના આલેખનમાં મહત્ત્વનો ભાગ ભજવે છે.
એક ફિલ્મ આખા દેશને એકતાંતણે બાંધે અને રાજકારણીઓને વેરવિખેર કરી નાખે એવું ભાગ્યે જ બનતું હોય છે. ફિલ્મ છેવટે શું? મનોરંજનનું એક માધ્યમ. એની શી વિસાત કે એ બૌદ્ધિક સ્તરે ધરતીકંપ સર્જી શકે. તેમ છતાં, આ કાશ્મીર નામની ફિલ્મે અસાધારણ ચર્ચાને જન્મ આપ્યો છે. એના સર્જક વિવેક રંજન અગ્નિહોત્રીએ પોતે નહીં વિચાર્યું હોય કે એમની ફિલ્મ આ હદે ચર્ચામાં રહેતી ચીજ બનશે અને આ હદે બૉક્સ ઓફિસ પર વાવંટોળ સર્જશે. અક્ષય કુમારની ફિલ્મને કાચેકાચી ખાઈ જવી એ ખાવાનાં કામ નથી. તો, પ્રશ્ન થાય કે સામાન્ય ભારતીયોને આ ફિલ્મમાં એવું તે શું દેખાયું કે એમણે એને પોતીકી કરી? વરસોમાં એકાદવાર સિનેમાઘરમાં જઈને ફિલ્મ જોનારા નાકચઢ્યા લોકો પણ કેમ આ ફિલ્મ જોવા થિયેટર સુધી ખેંચાયા? પાઇરસીને પરમેશ્વર ગણનારા, પૈસા બચાવ માનસિકતાવાળા માણસો પણ કેમ પાઇરસી પડતી મૂકી પૈસા ખર્ચીને આ ફિલ્મ જોનારા થયા? કરીએ વાત.
સૌપ્રથમ ફિલ્મની થોડીઘણી અને ફાસ્ટ ફાસ્ટ સમીક્ષા. જેની રજૂઆતને આટલા બધા દિવસો થયા એ ફિલ્મની વિગતવાર સમીક્ષા અસ્થાને જ ગણાય.
ઇન્ટરવલ સુધી ધ કાશ્મીર ફાઇલ્સ એકદમ ચુસ્ત ફિલ્મ છે. ઇતિહાસ કે વાસ્તવિકતાની વાત ભૂલી જાવ, માત્ર દર્શકના માનસ પર પડતી એની અસર વિચારો તો ખરેખર એ જકડી રાખે છે. ભૂતકાળ અને વર્તમાન વચ્ચે સતત આવજા કરતી વાર્તા માંડવાની રીત ફિલ્મને માફક આવે છે. ઇન્ટરવલ પછી ફિલ્મ કંઈક અંશે મોળી પડવા છતાં પીટાઈ જતી નથી. યુવાનાયક કૃષ્ણા (દર્શન કુમાર)ને મળેલો કાશ્મીરના ઇતિહાસ અને તવારીખનો સંવાદ મધ્યાંતર પછીની નબળાઈઓ ઢાંકી દેવામાં પ્રમુખ કારણ બને છે. અગ્નિહોત્રી પાસે ફિલ્મને ક્યાં પૂરી કરવી એ વિશે સ્પષ્ટતા નહીં જ રહી હોય એટલે છેવટે પંડિતોની સામૂહિક હત્યા સાથે શ્રી પૂર્ણાય નમઃ થઈ જાય છે. અનુપમ ખેર ફિલ્મની જાન છે તો બ્રહ્મ દત્ત તરીકે મિથુન ચક્રવર્તી ઠીક રહે છે. શારદા પંડિત તરીકે ભાષા સુંબલી સચોટ અને દર્શન કુમાર કૃષ્ણા તરીકે પાત્રોચિત્ત છે. ટેક્નિકલી ફિલ્મમાં કશું નોંધનીય નથી. નબળું ઘણું છે. કદાચ આ બાબતો ફિલ્મની વિરુદ્ધ જવાની બદલે અને શક્તિ પુરવાર થઈ છે. કેવી રીતે, એની વાત કરવા સાથે આપણે આવીએ મૂળ મુદ્દા પર.
ફિલ્મ, ફરીવાર જણાવી દઈએ, મનોરંજનનું માધ્યમ છે. ધ કાશ્મીર ફાઇલ્સ મનોરંજનના દ્રષ્ટિકોણ કરતાં ઇતિહાસની અને રાષ્ટ્રપ્રેમની દ્રષ્ટિએ ઉપાડો લેનારી ફિલ્મ લેખાઈ રહી છે. વાત સદંતર સાચી કે ખોટી નથી. આ ફિલ્મ એટલે પણ સફળ થઈ છે કે એના હેતુમાં એ સાંગોપાંગ ઉત્તીર્ણ થાય છે. શિન્ડલર્સ લિસ્ટ, જેનો ઉલ્લેખ આ ફિલ્મની તરફેણ અને વિરુદ્ધમાં વાતો કરતી વખતે વારંવાર થાય છે એની જેમ આ ફિલ્મ પણ નર્યા મનોરંજન માટે નથી. શિન્ડલર્સ લિસ્ટ ડિસ્ટર્બ કરનારી હતી. ખૂબ લાંબી (195 મિનિટ) હતી અને 1982માં રજૂઆત પછી અપેક્ષા કરતાં ઓછી સફળ રહી હતી. ધ કાશ્મીર ફાઇલ્સ ટંકશાળ બની છે. હજી તો એ બૉક્સ ઓફિસ સિવાયનાં માધ્યમોમાં પણ નાણાંનું ઘોડાપૂર સર્જશે. ભારતીયો આ ફિલ્મને કેમ આટલી ચાહી રહ્યા છે?
એક, કાશ્મીર સૌના હૃદયને સ્પર્શતો મુદ્દો છે. આતંકવાદે (હિંદુ-મુસ્લિમ વચ્ચેના વૈમનસ્યએ નહીં) કાશ્મીરને દોજખ બનાવ્યું એના સાક્ષી કરોડો ભારતીયો છે. બાકી 1970ના દાયકા સુધી પણ ત્યારના યશ ચોપરાઝ શૂટિંગ માટે સ્વિત્ઝર્લેન્ડ નહીં, કાશ્મીર જ જતા હતા.
બે, આઝાદી વખતે શું થયું, ભારત અને કાશ્મીરનું વિલીનીકરણ કઈ રીતે થયું એ જવા દો. કાશ્મીરને કલમ 370 હેઠળ મળેલા વિશેષાધિકાર પણ સમજ્યા. અગત્યની વાત એ છે કે વિશેષાધિકાર સાથે કાશ્મીર ભારતનો અંતરંગ હિસ્સો રહ્યું છે. એને સળગાવવાનું કામ પાકિસ્તાન અને એની સાથે કુલડીમાં ગોળ ભાંગનારા અન્ય દેશોએ આતંકવાદ થકી કર્યું. અન્યથા, કાશ્મીર આટલી પીડાઓની ભૂમિ બનત નહીં.
ત્રણ, રાજકારણના પાપે ઘણી સચ્ચાઈઓ વિકૃત રૂપે લોકો સમક્ષ આવતી હોય છે. આ ફિલ્મ એ મુદ્દાને નથી 1990ના સમયકાળમાં વણદેખી કરતી કે નથી કરતી એના વર્તમાનમાં. લોકોને સચ્ચાઈ જાણવાનો અધિકાર છે. ઇતિહાસની દૃષ્ટિએ ફિલ્મ કેટલી સાચી કે ખોટી એ નક્કી થઈ શકે નહીં. પહેલીવાર એવું છે કે ઇતિહાસને પંડિતોના દૃષ્ટિકોણથી વત્તા, પીડાયેલા દરેક કાશ્મીરીના દૃષ્ટિકોણથી રજૂ કરવાનો પ્રયાસ થયો છે. ફિલ્મના પાયામાં પુસ્તકો સહિત સમાચાર અને લોકોની આપવીતીની વાતો છે. રાજકારણે કાશ્મીરનું ધનોતપનોત કાઢવામાં કસર રાખી નહોતી એ સચ્ચાઈ માત્ર કાશ્મીરને નહીં, આખા દેશ અને મોટાભાગની દુનિયાને પણ લાગુ પડે છે. ફિલ્મની સફળતામાં આ ગર્ભિત રોષ પણ કામ કરી ગયો છે.
ચાર, પંડિતો કાશ્મીરમાં બહુમતીમાં નહોતા. લઘુમતી સાથે ત્યાંની બહુમતી પ્રજાના નામે આતંકવાદે જે કાળો કેર વર્તાવ્યો એ માત્ર કાશ્મીરી પંડિતોને થયેલો અન્યાય નહોતો. એ દેશ અને માનવતાને થયેલો અન્યાય હતો. એ અન્યાયને ખાળવામાં રાજકારણ નાપાસ થયું હતું. પંડિતોને નિરાક્ષિતોના કેમ્પમાં ઘાલી દેનારા રાજકારણીઓ કેવા નકામા હશે એ વિચાર કંપારી કરાવનારો છે. બાંગલાદેશમાં થયેલા અન્યાય માટે ફોજ મોકલાય અને કાશ્મીરમાં થતા અન્યાય માટે કેમ્પ ઊભા કરાય, આ છે રાજકારણ.
પાંચ, 1990માં બગડેલી બાજી 2022 સુધી પૂરેપૂરી જીતી શકાઈ નથી એ આપણી રાષ્ટ્ર તરીકેની નિષ્ફળતા છે. એક ઘા ને બે કટકા જેને કરવા હોય એ કરી શકે છે. આપણે એ ઈંટનો જવાબ પથ્થરથી આપીને, ઇઝરાયલની જેમ, કરી શક્યા હોત. આપણે એવું કર્યું નથી. આપણે પંડિતોને મરવા દીધા. આપણે તેમને વિસ્થાપિત થવા દીધા. આપણે ત્રણ દાયકા પાણીમાં પધરાવી દીધા. એની વચ્ચે કાશ્મીરીઓની પીડાને દર્શાવવાના નામે બે-ચાર મોળી કે મસાલેદાર ફિલ્મો પણ આવી. એમાંથી એક પણ એવી નહોતી જેણે ઇતિહાસનો આટલો જબરદસ્ત આધાર લીધો. ધ કાશ્મીર ફાઇલ્સ એટલે જ અલગ તરી આવી અને વેપારમાં તરી પણ ગઈ.
હવે વાત કરીએ શા માટે આ ફિલ્મ દેશના ઇતિહાસની દૃષ્ટિએ અગત્યની થઈ શકે છે એની.
ભારતનાં નસીબ બહુ નબળાં છે કે એનો ઇતિહાસ પેઢી દર પેઢી અને સદી દર સદી વિદેશીઓનાં વિચાર, સમજણ અને ભારતને મૂલવવાની રીતથી નોંધાયો છે. આ લખનાર સ્કૂલમાં હ્યુ એન ત્સંગનો પાઠ ભણતો ત્યારે, મુગ્ધાવસ્થાના માર્યા, ખુશ થતો કે જુઓ, ચીનાએ પણ મારા દેશ વિશે લખવું પડે છે. આજે ખબર પડી કે મારા દેશ વિશે તો ચીનાઓએ, અંગ્રેજોએ, મુસ્લિમોએ, પર્શિયનોએ… બધાંએ થોકબંધ લખ્યું છે, સિવાય મારા પોતાના ભારતીઓએ. ભારતને સમજવામાં આપણે એટલે ઘણીવાર થાપ ખાઈ જઈએ છીએ. આપણી પાસે ધર્મગ્રંથો છે પણ સ્વદેશી ઇતિહાસગ્રંથોનો અભાવ છે. ભારતને સમજવા આપણે વિદેશીઓના ઓશિયાળા થવું પડે એ વાટકીમાં ડૂબી મરવા જેવું છે.
આપણે નવેસરથી ઇતિહાસ લખી શકતા નથી કેમ કે એવું કરવા માટે પણ આધાર તો અન્યોએ સર્જેલા ઇતિહાસનો લેવો પડશે. આપણે જોકે આપણી આંખ સામેથી પસાર થયેલા નજીકના સારા-નરસા સમયને તો બિલકુલ ભારતીયોની દૃષ્ટિથી સમજી, મૂલવી અને લખી શકીએ છીએ. એ બહુ જરૂરી કામ છે. આગામી પેઢીઓને ભારત કેવો દેશ છે એ ભારતીયોની બુદ્ધિ પ્રમાણે સમજાય એ માટે જરૂરી છે. પછી જે થવું હોય એ થાય પણ કાશ્મીર હોય કે દેશનો અન્ય કોઈ પણ મુદ્દો, દરેક મુદ્દા પર ફિલ્મથી માંડીને પુસ્તકો સુધી જે પણ સાહિત્ય સર્જાય એ સ્વદેશી સર્જકોનું હોય એ આપણી મોટી જીત ગણાશે.
વિવેક રંજન અગ્નિહોત્રી ઇતિહાસકાર નથી. તેઓ એક સામાન્ય ફિલ્મસર્જક છે. ધ કાશ્મીર ફાઇલ્સ પહેલાં એમને ભાગ્યે જ કોઈએ ગંભીરતાપૂર્વક ધ્યાનમાં લીધા હશે. આ ફિલ્મે વાત બદલી નાખી છે. કાશ્મીરની વરવી વાસ્તવિકતાઓની આટલી નજીક જનારી ફિલ્મ બનાવીને એમણે પોતાનું નામ તવારીખમાં નોંધાવી દીધું છે.
ઇતિહાસ લખાવો જ જોઈએ. ઇતિહાસ પડદે જીવંત થવો જ જોઈએ. જેમને આ ફિલ્મ સામે વાંધો હોય એમને પોતાના દ્રષ્ટિકોણથી કાશ્મીરની સમસ્યા પર ફિલ્મ બનાવતા કોઈ રોકતું નથી. બનાવો ફિલ્મ અને પછી દર્શકોને નક્કી કરવા દો કે વાતમાં કેટલું મોણ છે.
ભારત હિંદુઓનો દેશ કેમ મુસ્લિમોનો એવો સ્ટુપિડ પ્રશ્ન જેઓ કરતા હોય એમણે મોઢું બંધ કરી દેવું. ભારત એક ધર્મના લોકોનો દેશ સદીઓથી નથી. ધર્મ પરિવર્તને આ સ્થિતિ સર્જી એવો બકવાસ પણ નહીં જોઈએ. એવું આખી દુનિયામાં થતું રહ્યું છે અને થતું રહેવાનું છે. જોવાનું એ રહે છે કે બદલાતી તકદીર સાથે એક દેશ કેવી રીતે સંતુલન, સાયુજ્ય અને સમજણ રાખીને આગળ વધે છે. આઝાદી પછી પાકિસ્તાન માત્ર કાગળ પર ધર્મનિરપેક્ષ દેશ રહ્યો છે. બાંગ્લાદેશની સ્થિતિ પણ પોરસાવા જેવી નથી. ભારતમાં એ બેઉ દેશ કરતાં વધારે મુસ્લિમો છે. ભારતમાં દુનિયાના કોઈ પણ દેશ કરતાં વધારે મસ્જિદો છે. ભારત, ભારતીયો અને રાજકારણીઓ જો સમજદારી સાથે વર્તશે તો આ દેશ કોમી તકલીફોથી મુક્ત રહી શકશે. થાપ ખાઈ ગયા તો કોઈ પણ પ્રજાની બહુમતી પછી પણ છેવટે બધું રેવડી દાણાદાણ થશે.
કાશ્મીરની સમસ્યા મુસ્લિમ વર્સીસ પંડિતોની નહોતી. એ હતી ભારતીયો વિરુદ્ધ આતંકવાદીઓની. એ સમસ્યા હતી પાકિસ્તાનને પૂર્વ પાકિસ્તાન પછી ઉપડેલી અસહ્ય ચૂંકની. એ સમસ્યા હતી આપણી રાજકીય ઉદાસીનતાની. એ સમસ્યા હતી દૂધનું દૂધ અને પાણીનું પાણી નહીં કરવાની આપણી આદતની. આજે પણ એમાં ખાસ ફરક પડ્યો નથી. આજે પણ આપણે ઘણું સુધરવાનું બાકી છે. આજે પણ આપણે ઇતિહાસની મહત્તા સમજીને એને જાતે રચવાની આદત પાડવાની બાકી છે. વિદેશી મીડિયા જેવું ચીતરે એવું ભારત સૌ જાણે અને જુએ એ આપણા સ્વાતંત્ર્ય પર તરાપ અને લાંછન છે.
ધ કાશ્મીર ફાઇલ્સ વિશે ચર્ચા અને વિવાદો ભલે થાય. થવા જ જોઈએ. ફિલ્મ બનાવવાનો અધિકાર અગ્નિહોત્રીએ માણ્યો, એને જોઈને વખાણવાનો આનંદ પ્રજાએ માણ્યો. હવે દેશની બીજી સમસ્યાઓ પર પણ આવું થવા દો. એનાથી થશે એટલું કે આપણા પૉઇ્ન્ટ ઓફ વ્યુથી આપણે આપણા દેશને વધુ સમજતા થશું.
વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ એક જગ્યાએ કહ્યું છે કે ગાંધીજી જેવા આપણા મહાનાયક રાષ્ટ્રપિતાના જીવન આધારિત ફિલ્મ વિદેશી બનાવે કેવું? બિલકુલ, આ કામ સર્વોત્તમ રીતે કોઈક ભારતીયે કર્યું હોત તો વધુ સારું થાત. ખેર, હવે પછી આપણે આપણા રિચર્ડ એટનબરોઝની નજરે આપણા ઇતિહાસને પડદો જોઈએ એવી અપેક્ષા રાખો. બાકી મનોરંજન અને ઇતિહાસ બેઉ માટે વિદેશીઓના ઓશિયાળા થવું એ આપણા માટે શર્મનાક વાત હતી, છે અને રહેશે.
(સ્વામી સહજાનંદ મેગેઝિનની કૉલમ ઇન્ટરવલમાં માર્ચં 2022 એ પ્રસિદ્ધ થયેલો લેખ)
- ભારતીય ભાષાઓ જ નહીં, ભાષાની બોલીઓ પણ વૈવિધ્યસભર છે. એક ટીવી શોમાં આવી બોલીઓને આવરી લેતું ઓટીટી પ્લેટફોર્મને ઝળક્યું અને એ સાથે પર સૌનું ધ્યાન એના પર ખેંચાયું.
- ઓટીટી પર દૂરદર્શનનો પ્રભાવ પણ વધવાનો છે. યાદ રહે, દેશના ખૂણેખૂણે પહોંચવાની દૂરદર્શન જેવી તાકાત હજી અનેક ઓટીટી પાસે નથી.
સ્ટેજ નામના ઓટીટી પ્લેટફોર્મ વિશે હજી હમણાં સુધી દેશના બહુમતી લોકો ખાસ જાણતા નહોતા. શાર્ક ટેન્કમાં એના રોકાણકારો આવ્યા એ સાથે ચારેકોર એની ચર્ચા થવા માંડી છે. શક્ય છે એના પછી આ ઓટીટી પ્લેટફોર્મને ડાઉનલોડ પણ અસંખ્ય લોકોએ કર્યું હશે. હાલમાં આ ઓટીટી હરિયાણવી અને રાજસ્થાની ભાષાના દર્શકોને મનોરંજન પીરસે છે. આગળ એનું લક્ષ્ય દેશની અન્ય ભાષા અને બોલીઓને આવરી લેવાનું છે. એક ટકા ઇક્વિટી માટે એક કરોડ રૃપિયા સ્ટેજને મળ્યા એ વાત બતાવે છે કે આ ક્ષેત્રનું ભવિષ્ય ખરેખર કેટલું ઉજળું હશે.
એટલે તો ઓટીટીની દુનિયામાં અનેક નવી બાબતો નિરંતર આકાર લઈ રહી છે. એક પછી એક નવું પ્લેટફોર્મ તો આવી જ રહ્યું છે, એમના કાર્યક્રમોની તરેહ પણ વર્તમાન પ્લેટફોર્મથી જુદી હોય એના પ્રયાસો પણ જારી છે. એવી અમુક આકાર લઈ રહેલી બાબતોની ચર્ચા કરીએ.
નવું વરસ પોતાની સાથે ઓટીટી પર ઘણું બધું લઈને આવી ગયું છે. આ અઠવાડિયાથી જ ઓટીટી પર આવનારા મોટા ગજાના શોઝ અને સાથે ફિલ્મોએ સારી હવા બનાવી છે. દર્શકોને એન્ટરટેઇન કરવાને આપસમાં કટ્ટર સ્પર્ધા કરી રહેલાં પ્લેટફોર્મ્સ આવતા એક વરસમાં શું શું લાવી રહ્યાં છે એની વાત કરીએ. સાથે વાત કરીએ સંભવિત ટ્રેન્ડ્સની જે આપણી ઓટીટી જોવાની પદ્ધતિ પર પ્રભાવ પાડી શકે છે.
લાઇવ સ્ટ્રીમિગઃ લાઇવ સ્ટ્રીમિગ હાલમાં વિશેષરૂપે સોશિયલ મીડિયાની બાબત છે. 2023માં ઓટીટી પર લાઇવ સ્ટ્રીમિંગ રૂટિન બની શકે છે. ઉદાહરણ સાથે સમજીએ. નવરાત્રિમાં નોરતાના પટાંગણો ટેલિવિઝન પર લાઇવ જોવા મળે છે. ધારો કે એક સેલિબ્રિટીનાં લગ્ન ઓટીટી પર લાઇવ જોવા મળે તો? અથવા એવી ઘટના જે ટીવી કે અન્ય માધ્યમ પર લાઇવ નથી દર્શાવાતી, ઓટીટી પર લાઇવ આવે તો? આવું બિલકુલ થઈ શકે છે. ઓટીટી આપણને એક નવોનક્કોર વિકલ્પ આપી શકે છે મનોરંજનનો.
ફિલ્મો અને શોથી વિશેષઃ આ વરસે ઓટીટી પર ગેમિંગ અને શિક્ષણલક્ષી વિકલ્પો ઝડપભેર વિકસવાની આશા છે. ફિલ્મના મોટા પડદા સિવાયનાં માધ્યમોમાં શિક્ષણ અને ગેમિંગ માટેના ગજદ્વાર ધીમેધીમે ખુલ્યાં અને આજે ઓનલાઇન એજ્યુકેશન અને ગેમિંગ મોટી બાબત છે. ઓટીટી પણ આ દિશામાં હરણફાળ ભરી શકે છે.
પ્રાદેશિક ઝિંદાબાદઃ હિન્દી અને ઇંગ્લિશ કે વિદેશી ભાષાઓ સામે બથ ભરવા માત્ર દક્ષિણની નહીં, દેશની અન્ય ભાષાઓ પણ સુસજ્જ છે. ગુજરાતી પણ ગણી લેજો. કહે છે કે ઓટીટી પર ગુજરાતી ભાષાનો પાછલા થોડા સમયમાં પાંચગણો વિકાસ થયો છે. હા, આપણી ભાષામાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ કેટલાં સિરિયસ, ઝનૂની થાય છે એ જોવું રહ્યું. વાત માત્ર ભાષાની નથી, પ્રાદેશિક વાર્તાઓ, સાહિત્ય અને ખૂબીઓ પણ ઓટીટી પર વધુ જોવા મળશે.
મફતની મોજ ઓછી થશેઃ ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સે ખાસ્સાં રોકાણ કર્યાં છે. દર્શકોને ઓટીટીની આદત પાડવા તગડાં નુકસાન કર્યાં છે. મફતમાં આનંદ પીરસવાની એમની મર્યાદા આવવાની હવે કદાચ શરૂ થશે. મનગમતા કાર્યક્રમ માટે નાણાં ચૂકવવાના અને લવાજમ ભરવાનું એ હવે વધુ એગ્રેસિવ રીતે અમલમાં મુકાશે. સાથે, એ પણ પાકું કે જે નવાં પ્લેટફોર્મ્સ આવશે એમણે પોતાનું સ્થાન જમાવવા મફતમાં માલ પીરસવાની સ્ટ્રેટેજી અપનાવવી પડશે.
વાત કરીએ આશાસ્પદ શોઝની. 2023માં લાઇન અપ થયેલા ઘણા શોઝ છે. અમુકમાં તો ઊંચા માયલા સિતારા પણ છે. અમુક વળી ઓલરેડી આવી ચૂકેલા શોઝની નવી સીઝન છે. ચાલો, ચેક કરીએ.
ગયા અઠવાડિયે દેશી ફિલ્મો અને શોઝની આપણે વાત કરી. આ અઠવાડિયે 2022ને આવજો કહેતા જાણીએ વૈશ્વિક દ્રષ્ટિકોણથી. કયા શોઝ સૌથી વધુ જોવાયા અને કઈ ફિલ્મોએ અપરાંપાર સફળતા મેળવી એ જાણ્યા પછી ઉપાડો રિમોટ અને જુઓ કાંઈક મનગમતું…
‘મની હાઇસ્ટ’ અને ‘સ્ક્વિડ ગેમ’ જેવા શોઝ સૌને યાદ છે. આખી દુનિયામાં આ શોઝે અકલ્પનીય સફળતા મેળવી. આ શોઝ એવી પકડ ધરાવતા હતા કે જેમની ઇચ્છા ના હોય એ પણ બિન્જ વોચિંગ કરવા મજબૂર થઈ જાય. મતલબ એકવાર શરૂ કર્યા પછી એને પૂરો જોયા વિના જીવને જંપ વળે નહીં. 2022માં કયા વિદેશી શોઝ કે કઈ ફિલ્મો દેશમાં અને વિશ્વમાં આવી અથવા નોંધનીય સફળતા મેળવી શક્યા એ જાણીએ.
‘હાઉસ ઓફ ધ ડ્રેગન’ રહ્યો સુપર સફળ
વરસનો સૌથી વધુ જોવાયેલો શો છે આ. એક અમેરિકન ફેન્ટસી, શો જે ‘ગેમ ઓફ થ્રોન્સ’ નામના પહેલાંના શોની પ્રિક્વલ છે. ઓગસ્ટ 2022માં રિલીઝ અને કુલ 10 એપિસોડ્સ. એચબીઓનો આ શો ડિઝની હોટસ્ટાર પર છે. આ સિરીઝ જો માણી નથી તો નવા વરસને વધાવતી વખતે માણી લો.
‘મૂન નાઇટ’ લોકોના દિલમાં વસ્યો
જેરેમી સ્લેટરનું સર્જન આ સિરીઝ પણ અમેરિકન છે. એ પણ ડિઝની હોટસ્ટાર પર જોઈ શકાય છે. માર્વેલ કોમિક્સના આધારે એ સિરીઝ માર્વેલ સ્ટુડિયોઝે બનાવી છે.
‘હૉકઆય’ વખણાઈ મેકિંગ માટે
‘હૉકઆય’ પણ અમેરિકન સિરીઝ અને એ પણ છે ડિઝની પ્લસ હોટસ્ટાર પર. 2019ની ‘એવેન્જર્સ’ ફિલ્મ પછી થતી ઘટનાઓ એની વાર્તામાં વણી લેવાઈ છે. એની એક્શન સિકવન્સીસના ખૂબ વખાણ થયાં છે.
ઘરમાં વાઈફાઈ અને સ્માર્ટ ટીવી, હાથમાં મોબાઇલ અને લેપટોપ, ઓફિસ, રેલવે સ્ટેશન, એરપોર્ટ, હોટેલ અને અત્રસત્રસર્વત્ર કનેક્ટિવિટી… મનોરંજનના મહાસાગરને ઉછાળા મારવાનો આવો પરવાનો મળશે એ કોણે ધાર્યું હતું? થિયેટરમાં રિલીઝ થતી ફિલ્મો માટે મોટાં કલેક્શન તો દૂર,સન્માનજનક આંકડા અંકે કરવા પણ અઘરાં થઈ જશે એવું કોણે ધાર્યું હતું? એવું હવે થઈ રહ્યું છે. ઓટીટીએ મનોરંજન ગ્રાહ્ય કરી શકવાની રીત ધરમૂળથી બદલી છે. લૉકડાઉનમાં એના સિવાય આરો નહોતો એટલે ત્યારની એની લોકપ્રિયતા નવાઈ નહોતી. 2022 એવું પહેલું વરસ હતું જ્યારે ઓટીટીનાં પારખાં થવાનાં હતાં. આ રહ્યું નિરીક્ષણ…
‘રુદ્ર’ એ રાજ કર્યું વેબ સિરીઝ તરીકે…
આ વરસે અજય દેવગન માત્ર બોક્સ ઓફિસ નહીં, ઓટીટીના બાદશાહ તરીકે પણ છવાયા. એમની ‘દ્રશ્યમ ટુ’એ બોક્સ ઓફિસ પર તરખાટ મચાવ્યો એ પહેલાં, માર્ચમાં આવી હતી એમની વેબ સિરીઝ ‘રુદ્રઃ ધ એજ ઓફ ડાર્કનેસ.’ ડિઝની પ્લસ હોટસ્ટાર પર આ વેબ સિરીઝ છે.
‘આશ્રમ 3’થી ચમક્યા બોબી સહ અજાણ્યા ચહેરા
બોબી દેઓલની ફિલ્મી કરિયર ભલે ટાઢીબોળ થઈ પણ ‘આશ્રમ’ સિરીઝે એમને છેલ્લાં ત્રણેક વરસથી લોકહૃદયમાં નવેસરથી સ્થાન અપાવ્યું. પ્રકાશ ઝાની આ વેબ સિરીઝના હોટ સીન્સની ભારે ચર્ચા થઈ. એ પણ સ્વીકારવું રહ્યું કે સિરીઝના સબજેક્ટમાં દમ છે. અદિતી પોહણકર, દર્શન કુમાર, ચંદન રોય સન્યાલ, ત્રિધા ચૌધરી જેવાં કલાકારોને આ સિરીઝે ખાસ્સાં પોપ્યુલર કર્યાં. ત્રીજી સીઝનના લેખક બદલાયા પછી એ પહેલી બે સીઝન જેટલી એને સફળતા ના મળી તો પણ એ પાકું કે એમએક્સ પર સ્ટ્રીમ થતી ‘આશ્રમ’ બેહદ સક્સેસફુલ ફ્રેન્ચાઇઝી છે.
‘પંચાયત’ કી ક્યા બાત હૈ
જીતેન્દ્ર કુમાર નામના સ્ટારનો સિતારો ચમક્યો જ ઓટીટીથી. એમાં પણ પ્રાઇમ વિડિયો પર આવતી ‘પંચાયત’ સીઝન સાથે એમની લોકપ્રિયતા ચરમસીમા પર પહોંચી. વત્તા, શહેરી વાર્તા, ક્રાઇમ બેઝ્ડ સ્ટોરીઝ, સ્ટાર સ્ટડેડ પ્રોડક્શન્સ અને ઝાકઝમાળ જ સફળતાના બેરોમીટર છે એ મિથ સિરીઝે તોડી. એની બેઉ સીઝનને જબરદસ્ત પ્રેમ મળ્યો. રઘુવીર યાદવ અને નીના ગુપ્તા પણ આ સિરીઝના ટ્રમ્પ કાર્ડ્સ છે. એ નક્કી કે એની આવતી સીઝનની પ્રેક્ષકો ઉત્સુકતાભેર રાહ જોઈ રહ્યા છે.
‘ધ ગ્રેટ ઇન્ડિયન મર્ડરે’ વધુ ઝળકાવ્યા પ્રતીક ગાંધીને
વરસની શરૂઆતમાં આવેલી આ નવ એપિસોડવાળી સિરીઝે પણ રંગ રાખ્યો. ક્રાઇમ બેઝ્ડ શોઝ લોકોને કાયમ ગમતા રહ્યા છે, ટીવી હોય કે ઓટીટી. તિગ્માંશુ ધુલિયા ડિરેક્ટેડ આ સિરીઝમાં રિચા ચઢ્ઢા, પ્રતીક ગાંધી, આશુતોષ રાણા, રઘુવીર યાદવ વગેરે કલાકારોનો કાફલો હતો.
‘ગુલ્લક’ ગાજે વન્સ અગેઇન
‘પંચાયત’ની જેમ સ્લાઇસ ઓફ લાઇફ કે હ્યુમર આધારિત સરળ વાર્તા સાથેની આ સિરીઝે એનો દમામ જાળવી રાખ્યો છે. એની ત્રીજી સીઝન પણ બેહદ સફળ રહી. જમીલ ખાન, ગીતાંજલિ કુલકર્ણી, વૈભવ રાજ ગુપ્તા, હર્ષ માયર જેવાં કલાકારોએ સિરીઝમાં રિયલ ફેમિલીના વાતાવરણ સાથે સામાન્ય મુદ્દાવાળી વિવિધ વાર્તાઓને હૃદયસ્પર્શી બનાવી છે. સોની લિવ પર આવતી આ સિરીઝ આગળ જમાવટ કરતી રહેશે એવી અપેક્ષા અસ્થાને નથી.
‘હ્યુમન’થી પણ ચમક્યાં શેફાલી શાહ
જાન્યુઆરીમાં વિપુલ અૃતલાલ શાહની વેબ સિરીઝ ‘હ્યુમન’ આવી. મેડિકલ ક્ષેત્રમાં પ્રવર્તતા કાવાદાવાને એણે ઉજાગર કર્યા. હુકમના એક્કા જેવાં અભિનેત્રી અને શાહનાં પત્ની શેફાલી શાહનો એમાં ડો. ગૌરી નાથ તરીકે અવ્વલ પરફોર્મન્સ છે. એટલી જ દમદાર ભૂમિકામાં કીર્તિ ખુલ્લરી છે. વિશાલ જેઠવા, રિદ્ધિ કુમાર, ઇન્દ્રનીલ સેનગુપ્તા, સીમા બિશ્વાસ, રામ કપૂર સહિતનાં કલાકારોનો પણ સરસ પરફોર્મન્સ.
‘રોકેટ બોય્ઝ’ રહી અનોખી સિરીઝ
હોમી ભાભા અને ડો. વિક્રમ સારાભાઈ જેવા લિજન્ડ્સ વિશે પણ વેબ સિરીઝ હોઈ શકે અને એ પણ આટલી ઇન્ટરેસ્ટિંગ એ તો ‘રોકેટ બોય્ઝ’ જોઈને જ ખ્યાલ આવે. પિરિયડ ડ્રામા હોવાથી એના લૂક એન્ડ ફીલ પણ નોખાં છે. જિમ પ્રભ, ઇશ્વાક સિંઘ, રેગિના કાસાન્ડ્રા જેવાં કલાકારોની સિરીઝે ઇશ્વાકને ડિપેન્ડેબલ સ્ટારસની યાદીમાં સ્થાન અપાવ્યું છે.
‘આરઆરઆર’ ઓલ ધ વે
માત્ર બોક્સ ઓફિસ નહીં, રાજામૌલીની આ સુપર ફિલ્મે ઓટીટી પર પણ વિવિધ ભાષાઓમાં તરખાટ મચાવ્યો. દુનિયામાં ભારતનું નામ રોશન કરવાને રસ્તે પ્રશસ્ત આ ફિલ્મથી જુનિયર એનટીઆર અને રામ ચરણ ટોચના ભારતીય સિતારા બની ગયા છે. વાર્તા હોય કે ટ્રીટમેન્ટ અને સંગીત હોય કે નૃત્ય, આ ફિલ્મની દરેક વાત ન્યારી બની છે.
વિવેક અગ્નિહોત્રીનો વટ છે
બોક્સ ઓફિસ સફળતા અને ઓટીટી સફળતાનું કોમ્બિનેશન ‘ધ કાશ્મીર ફાઇલ્સ’નું પણ એટલું જ તગડું છે જેટલું ‘આરઆરઆર’નું. એ અલગ વાત કે બોલિવુડના અમુક પ્રસ્થાપિત હિતો આ સત્ય સ્વીકારવા તૈયાર નથી. કાશ્મીરી પંડિતોના વિસ્થાપનની હૃદયદ્રાવક વાત આ પહેલાં આટલી વિગતવાર રીતે ક્યારેય કહેવાઈ નહોતી. અનુપમ ખેરનો એમાં જે અભિનય છે એ લાંબા સમય સુધી યાદ રહેવાનો છે. ઓટીટી પર આ ફિલ્મ બેહદ સફળ રહી અને હજી પણ ખૂબ જોવાઈ રહી છે.
‘અ થર્સ્ટડે’ સા કોઈ નહીં
બેહઝાદ ખંભાતા દિગ્દર્શિત આ ફિલ્મે યામી ગૌતમની બીજી એવી ફિલ્મને મોટી સફળતા અપાવી જે સીધી ઓટીટી પર આવી હોય. એમાં અતુલ કુલકર્ણી, નેહા ધુપિયા, ડિમ્પલ કાપડિયા વગેરે સિતારાઓનાં પણ મહત્ત્વનાં પાત્રો છે. આ સુંદર થ્રિલરની સફળતા વર્ડ ઓફ માઉથથી શક્ય થઈ, મોટા પ્રમોશન વિના.
‘કૌન પ્રવીણ તાંબે?’નો જવાબ મેળવી લો
આધેડ વયે ક્રિકેટમાં છવાઈ જઈને જીવનભરનું સપનું સાકાર કરનારા ક્રિકેટરના જીવન વિશેની આ ફિલ્મ રિયલી મસ્ત છે. શ્રેયસ તળપદેએ તાંબેના પાત્રને ફિલ્મમાં સાકાર કર્યું છે. સાથે આશિષ વિદ્યાર્થી, પરમબત્રા ચેટર્જી અને અંજલિ પાટીલ જેવાં કલાકારો છે. ડિઝની પ્લસ હોટસ્ટાર પર આવેલી આ ફિલ્મ પણ અંડરડોગ ગણાતી હતી, કોઈ પ્રમોશન નહોતું પણ એની સફળતાએ સિદ્ધ કર્યું કે સારા કન્ટેન્ટને કોઈ રોકી શકતું નથી.
‘જલસા’ પણ જોવાઈ ખાસ્સી
વિદ્યા બાલન અને શેફાલી શાહ એટલે જબરદસ્ત ટેલેન્ટનું સુપર્બ કોમ્બિનેશન. સુરેશ ત્રિવેણીની ફિલ્મ ‘જલસા’માં બેઉ સાથે હોય એ ફિલ્મનો સૌથી મોટો પાવર. માર્ચમાં પ્રાઇમ વિડિયો પર આવેલી આ ફિલ્મ કેટલી દમદાર કે નબળી એ પાકું કરવું થોડું અઘરું રહ્યું પણ એ જોવામાં ખૂબ આવી. ટાઇટલ પણ વાર્તાને અનુરૂપ છે કે નહીં એ કહેવું અઘરું છે. છતાં, અટપટા વિષય અને માનવીય સંવેદનાઓના અંડરકરન્ટે ફિલ્મને લોકભોગ્ય બનાવી.
‘ગેહરાઇયાં’ કેટલાને ગમી એ પ્રશ્ન છે
દીપિકા પદુકોણ, સિદ્ધાંત ચતુર્વેદી, અનન્યા પાંડે, ધૈર્ય કારવા જેવાં કલાકારોની આ ફિલ્મના આંકડા એવું જણાવે છે કે એ વરસની એક સૌથી વધુ જોવાયેલી ફિલ્મ બની છે. પણ એનાં કારણો જુદાં હોઈ શકે છે. અસંખ્ય કામુક દ્રશ્યોવાળી આ ફિલ્મની વાર્તામાં કે વાતમાં સાચે કોઈ નોંધપાત્ર મોણ નથી. સ્ટાર્સની હાજરી, કરણ જોહર જેવાનું નિર્માણ અને સ્માર્ટ માર્કેટિંગ વગેરેએ એને સીધી ઓટીટી પર આ વરસે આવેલી ટોચની ફિલ્મ બનાવી.
નેટફ્લિક્સનો દબદબો ઘટ્યો છે
ઓટીટી પર પ્રાઇમ વિડિયો અને નેટફ્લિક્સ જેવાં ગ્લોબલ પાવર ધરાવતાં પ્લેટફોર્મ્સનું આધિપત્ય અસ્તાચળે છે. દેશમાં જ સ્થપાયેલાં અને વિકસી રહેલાં પ્લેટફોર્મ્સ પણ રંગ દેખાડી રહ્યાં છે. આ વરસે એ અંડરલાઇન થઈ ચૂક્યું છે.
પ્રાદેશિક ભાષાઓ કા ટાઇમ આ ગયા
હિન્દી અને અંગ્રેજી ભાષાની ફિલ્મો કે સિરીઝનું આધિપત્ય પણ પતવાને છે. ગયા અઠવાડિયે આપણે વાત કરી એમ, દર્શકોને પોતાની ભાષામાં મનોરંજન માણવું ગમે છે. આ વરસે એવાં અમુક પ્લેટફોર્મ્સ આવ્યાં છે જેમનું ફોકસ આ બે ભાષાઓ પર ઓછું અને પ્રાદેશિક ભાષાઓ પર વધારે છે. એમાં ઉમેરી દો બિનઅંગ્રેજી વિદેશી ભાષાઓ અને ડબ્ડ શોઝ, એટલે સમજાય છે કે આવનારા દિવસો વરાઇટીના મામલે ખરેખર એક્સાઇટિંગ હશે.
મોટી સિરીઝ માણી ફ્રીમાં
જિયો સિનેમાએ ફૂટબોલ વર્લ્ડ કપ જેવી વિશ્વની એક સૌથી અગત્યની સ્પોર્ટ્સ ટુર્નામેન્ટ દર્શકો માટે ઓટીટી પર મફતમાં અવેલેબલ કરી એ પણ આ વરસની એક નોંધપાત્ર ઘટના ગણાય. ભૂતકાળમાં ક્રિકેટ સિરીઝના અધિકારો મેળવી, એનું સ્ટ્રીમિંગ કરીને ચેનલ્સ અને ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ તરી ગયાં છે. જિયોએ ઓટીટી પર મફતમાં ફૂટબોલ વર્લ્ડ કપ દેખાડીને કયાં ગણિત ચલાવ્યાં એ સમય આવ્યે ખબર પડશે.
(ગુજરાત સમાચારની સંજયની કૉલમ ઑનલાઇન ઝિંદાબાદમાં શુક્રવાર તા. 23 ડિસેમ્બર 2022 પ્રસિદ્ધ થયેલો લેખ)
આ લેખ ગુજરાત સમાચારમાં વાંચવા અહીં ક્લિક કરોઃ
About Me
Hello. I am Sanjay V. Shah. I live in Mumbai, India. I am a journalist and an author since 1995. I have been associated with leading Gujarati and English publications since the very beginning of my career.
Here, I will share my articles with you on varied subjects. Read, enjoy, and do leave your feedback. Thanks!
