જેના મૂળમાં સુંદર વિચારનું બીજ હોય એ કથામાંથી મનોરંજક છોડ ઊગે જ એ જરૂરી નથી. નેટફ્લિક્સની એક તાજી સિરીઝ નામે ‘ત્રિભુવન મિશ્રા સીએ ટોપર’ એનો દાખલો છે. કહેવાતો નોખો વિચાર અને કહેવાથી મનોરંજક ટ્રીટમેન્ટ ધરાવતી આ છેક નબળી વેબ સિરીઝ માત્ર અને માત્ર બે કારણસર થોડી બહુ આંખ સામે ટકાવી રાખવા જેવી બની છે. એ છે માનવ કૌલ અને તિલોત્તમા શોમનો અભિનય. વાત કરીએ સિરીઝની.

નોઈડામાં રહેતો અને સીએમાં અવ્વલ આવનારો ત્રિભુવન સરકારી કર્મચારી. એની પત્ની અશોકલતા (નૈના સરીન) રાંધણકળામાં, ખાસ તો કેક બનાવવામાં નિષ્ણાત છે. લેશમાત્ર અને ‘કેશ’માત્ર લાંચ-રુશ્વતમાં ત્રિભુવન માનતો નથી. પ્રામાણિક સરકારી કર્મચારીના નાતે એણે ઘર ચલાવવાનું છે બાંધી અને સાંકડી આવકમાં. એના સહકર્મચારીઓ પેટભરીને ભ્રષ્ટાચાર કરતાં બેપાંદડે થયા છે. ત્રિભુવન સિદ્ધાંત છોડવા રાજી નથી. પછી પરિસ્થિતિઓ વળાંક લે છે. આર્થિક ભીંસમાં ત્રિભુવન બે છેડા ભેગા કરવા શું કરવું એનું માનસિક ઘર્ષણ અનુભવે છે. એને રસ્તો જડે છે નવો વ્યવસાય. એ છે પુરુષવેશ્યા કે જિગોલો બનવાનો.

તો, ત્રિભુવન બને છે જિગોલો. મહિલાઓને પૂરી પાડે છે કામસેવા. એનું સાહસ બેહદ સફળ રહેવા સાથે પરિવારથી ગોપનીય રહે છે. ત્રિભુવન, ટિપિકલ ભાષામાં કહીએ તો, નોટ છાપવા માંડે છે. એની તકલીફો દૂર થાય છે. એકમાંથી બીજી અને બીજીમાંથી ત્રીજી મહિલા સુધી એની સહશયનકળા અને કામસેવાની ખ્યાતિ પ્રસરે છે. ‘રેફરલ’થી એ હોટ આઇટમ બની જાય છે.

અશોકલતાની કેક પણ પોપ્યુલર થાય છે. એનો ગૃહ ઉદ્યોગ મોલમાં દુકાન કરવા સુધી ફેલાય છે. આ બધાં વચ્ચે ત્રિભુવનને બિંદી (તિલોતમા) નામે ક્લાયન્ટ મળે છે. એ છે નોઇડાના કહેવાતા કંદોઈ પણ અંદરખાને ભાઈગીરી કરતા ટિકારામ જૈન ઉર્ફે રાજાભાઈ (શુભ્રજ્યોતિ બરાત)ની પત્ની. પતિની ઉપેક્ષાથી ખિન્ન બિંદી ત્રિભુવનની રેગ્યુલર ક્લાયન્ટ બની જાય છે.

ઓલમોસ્ટ ત્રણ કલાકની આ મલયાલમ ફિલ્મમાં ડાયલોગ માત્ર 20%માં છે. એમાંના ઘણા અરેબિકમાં છે અને પડદે ધરાર સબટાઇટલ્સ વિના આવે છે. આ ફિલ્મ બનાવતા દિગ્દર્શક બ્લેસીને 16 વરસ લાગ્યાં. એ પણ એટલા રૂપિયામાં, જેટલા મલયાલમ ફિલ્મ બનાવવા ખર્ચવા એ તો દુઃસાહસ કહેવાય. છતાં, બ્લેસીએ ફિલ્મ બનાવીને ઝળહળતી સફળતા અંકે કરી છે. તેઓ પોતાની ફિલ્મને, ‘લાઇફ ઓફ પાઈ’ ટાઇપની, એક ઇવેન્ટ ફિલ્મ ગણાવે છે. ફિલ્મ માર્ચમાં મોટા પડદે આવી હતી. હવે તો એ મલયાલમની ઓલ ટાઇમ સૌથી ધીકતી કમાણી કરનારી ફિલ્મોમાં બીજા સ્થાને પહોંચી ચૂકી છે. ઉપરાંત દર્શકો અને વિવેચકોની અઢળક સરાહના પામી છે. એ ફિલ્મ છે ‘આદુજીવિતમ’ ઉર્ફે ‘ધ ગૉટ લાઇફ.’

2008માં આવેલી, બેન્યામિન નામના લેખકની, મલયાલમ નવલકથા પરથી ‘આદુજીવિતમ’ બની છે. કથા સત્ય ઘટના આધારિત છે. એ નજીબની અને કંઈક અંશે હાકીમની છે. કેરળથી બેઉ નોકરી માટે સાઉદી અરેબિયા જાય છે. ત્યાં નોકરી કરીને સુખી થવાને બદલે બેઉ આરબોની ગુલામીનો ભોગ બને છે. અલગ અલગ આરબ માલિકો એમને રણપ્રદેશમાં, વસાહતથી સેંકડો કિલોમીટર દૂર પશુપાલનમાં ગોંધી દે છે. એમને નથી છત, નથી આવક, નથી મળતાં પૂરતાં ખોરાક-પાણી. બેઉ વરસો અમાનુષી હાલતમાં સબડે છે. છેવટે, એકવાર નાસી જવાની તક મળતાં બેઉ ઇબ્રાહિમ નામના ભોમિચાના ભરોસે નાસે છે. હાઇવે પહોંચતા પહેલાં હાકીમ-ઇબ્રાહિમ મોતને ભેટે છે. અધમૂઓ નજીબ હાઇવે તો પહોંચે છે પણ ત્યાંથી સ્વદેશની બદલે પહોંચે છે જેલ…

સાઉદીમાં આરબોની ગુલામીનો ભોગ અનેક ભારતીયો બન્યા છે. નજીબની એવી જ કરુણકથા ધરાવતી નવલકથા ‘આદુજીવિતમ’થી બ્લેસી સુપર ઇમ્પ્રેસ્ડ હતા. બીજા એક ડિરેક્ટર, લાલ જોસ પણ એના પરથી ફિલ્મ બનાવવા ચાહતા હતા. ખેર, છેવટે સબજેક્ટ બ્લેસીને ફાળે ગયો. બ્લેસી સુપર સ્પષ્ટ હતા કે ફિલ્મ નવલકથાના વાચકની કલ્પનાઓને આંટી જાય એવી ભવ્ય હોય. એના માટે જંગી બજેટ જોઈએ જે મલયાલમ ફિલ્મ માટે મળવું અશક્ય હતું. બ્લેસીએ બજેટની ખેંચતાણ વચ્ચે 2010 આસપાસ ફિલ્મના અમુક પોર્શન કેરળ-દુબઈમાં શૂટ કર્યા. પછી, સંતોષ નહીં વળતાં બધું નાખી દીધું કચરામાં. ઇન બિટવિન, ફિલ્મમાં કામ કરવા તામિલ સુપરસ્ટાર સુરિયા તૈયાર થયા હતા. જોકે બ્લેસીની ડિમાન્ડ હતી કે હીરોએ ફિલ્મ માટે ઓછામાં ઓછું દોઢ વરસ આપવું પડશે. સુરિયા માટે એ શક્ય નહોતું. એમણે ફિલ્મ છોડી. છેક 2015માં એન્ટ્રી થઈ તામિલ સ્ટાર પૃથ્વીરાજની.

બ્લેસીને સ્ક્રિપ્ટના વિઝનને સાકાર તગડાં નાણાં જોઈતાં હતાં. એમણે ચોતરફ નજર દોડાવી. છેક પાંચેક વરસે મેળ એમ પડ્યો કે મૂળ હૈતીના અને અમેરિકામાં વસતા અભિનેતા-નિર્માતા જિમી જિન લુઈસ (જે ફિલ્મમાં ઇબ્રાહિમ બન્યા છે) સહનિર્માતા બન્યા. ફાઇનલી, ‘આદુજીવિતમ’ બનવાના સંજોગો ઉજળા થયા અને 2018માં શૂટિંગ શરૂ થયું.

શૂટિંગ આસાન નહોતું. 2018થી 2022 વચ્ચે છ શિડ્યુલ થયાં. સાઉદીની કથા છતાં ફિલ્મને સાઉદીમાં શૂટ કરવાની પરમિશન મળી નહીં. એ શૂટ થઈ કેરળ ઉપરાંત જોર્ડનના વાડી રમ અને અલ્જેરિયાના સહારા રણપ્રદેશમાં. કોવિડમાં ફિલ્મનું યુનિટ 70 દિવસ જોર્ડનમાં ફસાઈ ગયું હતું.

દરેક વાતની એક હદ હોય. પંજાબનાં ચીથરાં એક જ સ્ટાઇલમાં ઉતારવાની પણ હદ હોય. ‘પ્યાર કા પંચનામા’, ‘સોનુ કે ટિટ્ટુ કી સ્વીટી’ જેવી ફિલ્મોના સર્જક લવ રંજન કદાચ આ સમજતા નથી. અથવા એમના મગજમાં ભરાયેલો પંજાબ, એની ટિપિકલ નબળાઈઓ અને લગ્નનો માહોલ વગેરે નીકળવાનું નામ નથી લેતા. પછી એમની ફિલ્મ દિગ્દર્શક તરીકે હોય કે આ વખતે, ‘વાઇલ્ડ વાઇલ્ડ પંજાબ’માં, લેખક-સહનિર્માતા તરીકે. સીમરપ્રીત સિંઘ દિગ્દર્શિત આ ફિલ્મ નેટફ્લિક્સ પર છે. દસ-પંદર મિનિટ એને માણવાનો પ્રયત્ન કરતા હાંફી જવાની ગેરન્ટી છે. એ ટાળવું હોય તો આ રિવ્યુ વાંચીને હાથ ધોઈ નાખો ફિલ્મથી.

થોડી ‘ફુકરે’, થોડી ‘દિલ ચાહતા હૈ’ અને થોડી અન્ય ફિલ્મો ઉમેરતાં બને એવી છે એની વાર્તા. ચાર મિત્રો છે. રાજેશ ખન્ના ’ખન્ને’ (વરુણ શર્મા), માન અરોરા ’અરોડે’ (સની સિંઘ), હની (મનજોત સિંઘ) અને ગૌરવ જૈન ‘જૈનુ’ (જેસી ગિલ). રાજેશની ગર્લફ્રેન્ડ વૈશાલી (આશીમા વરદાન) એને તરછોડીને બેઉના બોસની પત્ની થવાને છે. લગ્ન છે પઠાણકોટમાં અને કથાપ્રારંભ થાય છે પટિયાલામાં. ભગ્નહૃદયી રાજેશને મિત્રો ચાનક ચડાવે છે પેલીના મોઢા પર, પેલીના લગ્નમંડપમાં જ, હડહડતું અપમાન કરવાની. ચારેય ઉપડે છે પઠાણકોટ. પછી એકસો દસ મિનિટ ગોસમોટાળા, ચક્કર પર ચક્કર, લગ્ન, ગોળીબારીની ધણધણાટી, દારૂની ઢીંચાઢીંચ, ગાળાગાળી… ચાલ્યા કરે છે ક્લાઇમેક્સ લગી. એમાં ઉમેરાય છે બે બીજી નટીઓ, રાધા (પત્રલેખા) અને મીરાં (ઇશિતા રાજ), એક પોલીસ અધિકારી અવતાર સિંઘ (રાજેશ શર્મા) વગેરે.

ઉપર જે બે-ત્રણ ફિલ્મોનાં નામ લખ્યાં છે એ માત્ર સાંકેતિક છે. ‘વાવાપં’ એની છેક નબળી વાર્તાને નિખારવા બીજી ઘણી ફિલ્મો, ફિલ્મોનાં પાત્રો વગેરેનો મોળો આધાર લીધે રાખે છે. એક તરફ એ લગ્ન વિશેની ફિલ્મ છે તો બીજી તરફ રોડ ટ્રિપની, ત્રીજી તરફ એ ક્રાઇમથી લથબથ છે તો ચોથી તરફ કંગાળ ગીતોની ગ્રસ્ત છે. ખરેખર તો એ એક ફિલ્મમાં અનેક વાર્તાને આવરી લેવાનો બોદો પ્રયત્ન છે, જે જોનારને કન્ફ્યુઝ કરી નાખે છે. થાય, “આને લખતી, બનાવતી કે એમાં અભિનય કરતી વખતે કલાકાર-કસબીઓ પોતપોતાની જવાબદારીને સમજવા કઈ રીતે મથ્યા હશે?”

એવી ઘણી ફિલ્મો બની રહી છે જેને લોકો સુધી પહોંચવા માટે બિગ બજેટ રિલીઝની જરૂર નથી. કારણ સિમ્પલ છે. આ ફિલ્મો સીધી પહોંચી જાય છે ઓટીટી પર. સર્જકોએ બસ એટલું કરવાનું કે કોઈક ઓટીટી કંપની સામે સરસ પ્રેઝન્ટેશન કરવાનું, સેટ-અપ ઊભું કરવાનું અને નિર્માણ પતાવીને ફિલ્મ પકડાવી દેવાની સીધી ઓટીટી રિલીઝ માટે. એ આપણી કમનસીબી કે આવી ફિલ્મો જોવા આપણે સબસ્ક્રિપ્શન ફી ભરી હોય છે. એવી આશા સાથે કે ઘેરબેઠા લગાતાર કંઈક સારું જોવા મળતું રહેશે. સીધી ઓટીટી પર આવતી ઘણી ફિલ્મો આપણી આ અપેક્ષા પર પોતું ફેરવતી રહે છે એ હવે સમજાવા માંડ્યું છે.

આનંદ સુરાપુર આ પહેલાં ‘ધ ફકીર ઓફ વેનિસ’ નામની ફિલ્મ દિગ્દર્શક તરીકે અને ‘ક્વિક ગન મુરુગન’ નિર્માતા તરીકે બનાવી ચૂક્યા છે. બેઉ ફિલ્મો ખાસ કશું ઉકાળી શકી નહોતી. એમની લેટેસ્ટ ફિલ્મ ‘રૌતુ કા રાઝ’ છે. એમાં સ્ટાર એટ્રેક્શન નવાઝુદ્દીન સિદ્દીકી છે. ઉત્તરાખંડમાં એ શૂટ થઈ છે. ત્યાં છે રૌતુ નામનું ગામ. એમાં છે અંધ વિદ્યાર્થીઓ માટે એક શાળા, જ્યાં વૉર્ડન સંગીતા (નારાયણી શાસ્ત્રી)નું મૃત્યુ થયું છે. ઇન્સ્પેક્ટર દીપક નેગી (નવાઝુદ્દીન)ને દાળમાં કાળું હોવાની શંકા છે. તો, શરૂ થાય છે તપાસ. શંકાની સોય તણાઈ રહી છે સ્કૂલના માલિક મનોજ કેસરી (અતુલ તિવારી) તરફ, કારણ સ્કૂલની જમીન છે કરોડોની. પછઈ એ તણાય છે અમુક બીજાં પાત્રો તરફ પણ.

શરૂ થવાની સાથે જ ફિલ્મની વાર્તા આગળ વધવા છટપટિયાં મારતી હોય એનો ખ્યાલ આવવા માંડે છે. એથી, બે વિદ્યાર્થીઓ, રજત (પ્રથમ રાઠોડ) અને દિયા (દ્રષ્ટિ ગબા)ની ખંડિત પ્રેમકથાનો પણ એ આશરો લે છે. નેગી બેઉ બાબતોને સાંકળતો સત્ય જાણવા અહીંતહીં ભટક્યા કરે છે. છેવટે જે નિષ્પન્ન થાય છે એ બિલકુલ એવું નથી જે એક મર્ડર મિસ્ટ્રીને મજેદાર બનાવે. પરિસ્થિતિ પાની કમ જ રહે છે. ક્લાઇમેક્સ આવે ત્યારે થાય કે…

‘લાપતા લેડીઝ’ હાલની એક ઠીકઠીક સારી ફિલ્મ હતી. આમિર ખાનની પત્ની ભૂતપૂર્વ પત્ની કિરણ રાવ એની દિગ્દર્શિકા હતી. રવિ કિશનને બાદ કરતાં મોટાભાગના કલાકારો ઓછા જાણીતા હતા. ફિલ્મ પાંચેક કરોડમાં બની હોવાનો અને બોક્સ ઓફિસ પર એણે પચીસેક કરોડનો ધંધો કર્યો હોવાનો ઇન્ડસ્ટ્રીનો અંદાજ છે. જે રીતે ફિલ્મનાં વખાણ થયાં હતાં, અને એ યોગ્ય જ હતાં, એ રીતે આ ફિલ્મે આના કરતાં ઘણું વધારે કલેક્શન કર્યું હોત તો એ બરાબર જ ગણાત. નિષ્ણાતોના મતે થયું એમ કે દર્શકો ફિલ્મને જોવા આતુર હતા પણ થિયેટરમાં જઈને નહીં, ઘેરબેઠા, ઓટીટી પર. રાઇટ.

આવું હવે એક ફિલ્મ સાથે નથી થઈ રહ્યું. ઘણી ફિલ્મો લોકોના આ બદલાતા અભિગમને લીધે બોક્સ ઓફિસ પર ધાર્યાનુસાર કલેક્શન કરવામાં નિષ્ફળ જઈ રહી છે. ઓટીટીની આ પહોંચ અને તાકાત બોક્સ ઓફિસ માટે, ફિલ્મ ઇન્ડસ્ટ્રી માટે એક ચેતવણી છે. એ છે, “કાં તો એવી ફિલ્મ બનાવો જે દર્શકે મોટા પડદે માણ્યા વિના છૂટકો ના હોય કાં પછી ભોગવો પરિણામ.”

ઓટીટીએ જે બદલાવ સર્જયા છે એની વાત આ એક મુદ્દે પૂરી થતી નથી. બીજા પણ એવા બદલાવ છે જે નોંધવા જેવી છે.

ઓટીટીએ ફિલ્મ ઇન્ડસ્ટ્રીના સ્ટારડમનાં સમીકરણો ઊંધાચત્તા કરવાનું શરૂ કરી દીધું છે. એક સમય હતો જ્યારે લોકોના માનસ પર ફિલ્મી સિતારાનું આધિપત્ય હતું. એ પણ પ્રાદેશિક ધોરણે. હિન્દી ફિલ્મો જોનારા મન પર ખાન્સ અને બચ્ચન્સ, કપૂર્સ, કુમાર્સ વગેરે છવાયેલા રહેતા. નટીઓના મામલે પણ બિલકુલ આવું હતું. સેટેલાઇટ ચેનલ્સ પર પ્રાદેશિક, ખાસ તો દક્ષિણ ભારતીય ફિલ્મો, ડબ થઈને આવવા માંડી એ સાથે આ સિતારાઓ સાથે ત્યાંના સ્ટાર્સ સીધા સ્પર્ધામાં ઊતર્યા. કોણે ધાર્યું હતું કે પ્રભાસ અને અલ્લુ અર્જુન અને રામ ચરણ અને ડુલકેર સલમાનની ફિલ્મો હિન્દી પટ્ટામાં શાહરુખ, સલમાન, આમિર, અમિતાભ, અક્ષય વગેરેની ફિલ્મોને આ રીતે હંફાવશે? આજે એ સ્થિતિ સામાન્ય છે. સાથે, મુખ્યત્વે ઓટીટીને લીધે ઘણા કલાકારો જસ્ટ અનધર એક્ટરમાંથી સ્ટાર્સ બન્યા છે. જયદીપ અહલાવતનો દાખલો લો. પાતાલગંજને કારણે એનું વિશ્વભરમાં નામ ગાજ્યું. સ્થિતિ ત્યાં પહોંચી છે કે એન એક્શન હીરો અને મહારાજ જેવી ફિલ્મમાં એ ટોચના કલાકાર સાથે સમાંતર ભૂમિકામાં, ઓલમોસ્ટ હીરો તરીકે દેખાઈ રહ્યો છે. શેફાલી શાહનો દાખલો પણ લો. બોલિવુડે જેની ટેલેન્ટની મામૂલી કદર કરી એવી આ અભિનેત્રીને ઓટીટીએ એવી સુવર્ણ તકો પૂરી પાડી છે કે આજે એ પહેલાં કરતાં ક્યાંય વધુ દર્શકપ્રિય થઈ છે અને દમદાર પાત્રો પણ મેળવતી થઈ છે. ઓટીટી વિના આ શક્ય ના થાત.