વાયઆરએફ એન્ટરટેઇનમેન્ટની ફિલ્મ ‘વિજય 69’ નેટફ્લિક્સ પર આવી છે. એનાં એનિમેશનવાળાં પોસ્ટર્સ બધે લાગ્યાં છે. લીડ રોલમાં અનુપમ ખેર છે. તેઓ ભજવે છે વિજય મેથ્યુનું પાત્ર.

વિજય ભૂતપૂર્વ સ્વિમિંગ ચેમ્પિયન છે. આજે 69 વર્ષની ઉંમરે સમાજ એને એક બુઢ્ઢા તરીકે જુએ છે. વિજય કશુંક કરી બતાવીને પોતાનું નામ ઇતિહાસમાં અંકિત કરવા ચાહે છે. ફિલ્મની શરૂઆત એક હળવા દ્રશ્ય સાથે થાય છે. એમાં પરિવારજનો અને ફલી (ચંકી પાંડે) સહિત મિત્રોએ વિજયને મૃત જાણી એની અંતિમક્રિયાની તૈયારી કરી દીધી છે. વિજય છેલ્લે દરિયાકિનારે, એની પાળ પરથી પાણીમાં ઝંપલાવતો દેખાયો હતો.

હશે. વિજય હેમખેમ આવે છે. ત્યાં ટ્રાઇથલોન સ્પર્ધાની જાણ થાય છે. એમાં સ્પર્ધકે દોઢ કિલોમીટર તરણ, 40 કિલોમીટર સાઇકલિંગ અને છેલ્લે 10 કિલોમીટર દોડવાનું હોય છે. વિજયને એમાં હિસ્સો લેવો છે. સપ્રધાની આયોજક સંસ્થાને વિજય યેનકેન એ માટે મનાવવામાં સફળ થાય છે. એની કોલોનીમાં આદિત્ય (મિહિર આહુજા) નામનો 18 વરસનો યુવાન રહે છે. એ પણ સ્પર્ધામાં છે. બેમાંથી કોઈ પણ સ્પર્ધા પૂરી કરે તો કાં તો સૌથી નાના ઉંમરના કાં સૌથી મોટી ઉંમરના સ્પર્ધક તરીકે રેકોર્ડ બનવાનો છે. શરૂઆતમાં એકમેકના હરીફ તરીકે બેઉ બાથ ભીડે છે. પછી થાય છે દોસ્તી અને બેઉ બને છે એકમેકના પૂરક, માર્ગદર્શક. ટૂંકમાં, સ્પર્ધાની રસાકસી, પરિવારજનો તથા મિત્રો અને છેલ્લે, વિજય સ્પર્ધામાં ખરેખર ભાગ લઈ શકે છે કે નહીં, અને લઈ શકે છે કે તો શું થાય છે, એ છે વાર્તાનો સાર.

‘વિજય 69’ ફોર્મ્યુલા ફિલ્મ છે. નાવીન્ય એટલું કે વાત એક વૃદ્ધની છે. અનુપમ ખેરને કારણે વિજયનું પાત્ર જીવંત બન્યું છે. છતાં, દિગ્દર્શક અક્ષય રોય, જેઓ ફિલ્મના લેખક પણ છે, પટકથામાં એ જાદુ પર્યાપ્ત નથી લાવી શક્યા જે ફિલ્મને જકડી રાખનારી બનાવી શકે. ફિલ્મનાં અમુક દ્રશ્યો મજેદાર ખરાં પણ સમગ્રતયા ફિલ્મ સાધારણ રહે છે. આ પ્રકારની અનેક ફિલ્મો આવી ગઈ હોવાથી પણ સ્પર્ધકની પૂર્વતૈયારી, કોચ (વ્રજેશ હીરજી છે ખેરનો કોચ) સાથેનાં દ્રશ્યો વગેરે બધું નવું લાગતું નથી. ફિલ્મને હળવીફુલ અથવા રમૂજસભર રાખવા માટે થતો પ્રયાસ પણ એવરેજ છે.

ફિલ્મ હોય કે ઓટીટી શો, દરેકના કેન્દ્રસ્થાને એક વાર્તા, એક વિચાર હોય. કોઈક પ્રણયકથા, કોઈક હોરર, કોઈક સામાજિક તો કોઈક કોમેડી. કહે છે કે વાર્તા આ વિશ્વમાં સાત જ છે. એને જ આમતેમ ફેરવીને સર્જાતી રહે છે નવી નવી વાર્તાઓ.

ઓટીટી અને ઓનલાઇન પ્લેટફોર્મ્સે આ વાર્તાબાજીને નવા ટ્વિસ્ટ આપ્યા છે. ફિક્શન એટલે કાલ્પનિક વાર્તા અને નોન-ફિક્શન એટલે હકીકત પરથી સર્જાયેલી વાર્તા કે એવું સર્જન. બેઉ મોરચે ગજબનું વૈવિધ્ય ઓનલાઇન મનોરંજનને કારણે આવ્યું છે. માત્ર ફિલ્મ કે ટેલિવિઝનમાં જે બનાવવું કે, જોવું શક્ય નહોતું એ આ બધાંને કારણે શક્ય થયું છે. વાત કરીએ એવા અમુક શોઝની જેનાં કદાચ નામ ના સાંભળ્યાં હોય છતાં, એ છે અલગ જ પ્રકારના. એના દર્શકો પણ ઘણા છે. અને વિષય? વાંચો એટલે ખબર પડશે.

માય સ્ટ્રેન્જ એડિક્શનઃ ટીએલસીની યુટ્યુબ ચેનલ પર આ નામનો એક શો છે. એમાં સતત નવા એપિસોડ્સ ઉમેરાતા રહે છે. એકાદ મહિના પહેલાં એમાં ઉમેરાયેલો એપિસોડ અમેરિકાના ફ્લોરિડાના સેન્ટ પીટર્સબર્ગ શહેરના એક યુગલનો છે. પતિ-પત્ની બેઉને શી આદત છે જાણો છો? ગુરુશંકા કરવા માટે કોફીવાળું એનિમા લેવાની!

ઇન્ટરનેટ પર એક અંગ્રેજી શબ્દપ્રયોગ કે ટર્મ છેઃ ઇગોસર્ફ. ઓક્સફર્ડ ડિક્શનરી પ્રમાણે આ અનઔપચારિક ક્રિયાપદનો અર્થ પોતાના વિશે ઇન્ટરનેટ પર શોધખોળ કરવી એવો થાય છે. સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો વ્યક્તિ પોતે કેટલી પ્રસિદ્ધ છે, કેટલા લોકો એના વિશે જાણવાની ઉત્કંઠા ધરાવે છે, કેટલા એને ચાહે-વખોડે છે, એવા ઇન્ટરનેટિયાં ખાંખાંખોળા કરે એ ઇગોસર્ફ છે કે ઇગોસર્ફિંગ કરવું છે. આજે આપણી વ્યક્તિ નહીં, ગુજરાતી ભાષા-પ્રજા માટે ઓનલાઇન ઇગો સર્ફિંગ કરીએ.  ઇન્ટરનટનું ‘સમુદ્રમંથન’ કરતાં એ રત્નો શોધવાનો પ્રયત્ન કરીએ જેને જાણીને પોરસ ચડે.

ગરવી ભાષાની ગમતીલી વાતઃ ગુજરાતી પહેલાં આપણે એક પૂર્વી ઇરાની ભાષા બોલતા હતા. બ્રિટાનિકા અનુસાર ઇન્ડો-યુરોપિયન ભાષાઓમાં એક જૂથ ઇન્ડો-ઇરાનિયન ભાષાનું અને એ જૂથની સભ્ય છે આપણી ઇન્ડો-આર્યન ભાષા, ગુજરાતી. એનો વિકાસ બારમી સદીમાં શરૂ થયો હશે. આપણી ભાષા વિશે એ કહે છે કે એ મુખ્યત્વે બે રીતે બોલાય છે. એક છે ચુસ્તતાભરી તો બીજી છે તૂટકતૂટક બોલાતી ગુજરાતી. આ બેનો ફરક સમજવા સામાન્ય ગુજરાતીની અને પારસી ગુજરાતીના ઉચ્ચારણોનો ફરક મનમાં વિચારો, બસ, એમાં બધું આવી ગયું.

ક્યાંથી ક્યાં વસ્યા ગુજરાતીઃ એનસાયક્લોપીડિયાની નોંધ છે કે શ્વેત હુણ પરથી ઊતરી આવેલી પ્રજાને ગુજરાતી સંબોધન ગુજર (આ ગુજર એટલે શ્વેત હુણની એક શાખા) પરથી આવ્યું. ગુજરો આઠમી-નવમી સદીમાં જે ભૂમિ પર સર્વોપરી હતા એનો એક ભાગ આજે ગુજરાત છે. એનસાયક્લોપીડિયામાં એવી પણ નોંધ છે કે ગુજરના કંઈક પહેલાંથી ગુજરાતીનો ઇતિહાસ શરૂ થઈ ગયો હતો. પ્રાગઐતિહાસિક કાળમાં (ઇસવી સન પૂર્વે 2000માં) એનો પ્રારંભ થયો હતો. ગુજરાતીઓ એમની સંસ્કૃતિ હડપ્પન સંસ્કૃતિ સાથે વહેંચે છે. રહી વાત હાલના ગુજરાતની તો એની તવારીખ શરૂ થઈ ઇસવી સન 250 આસપાસ.

જેના મૂળમાં સુંદર વિચારનું બીજ હોય એ કથામાંથી મનોરંજક છોડ ઊગે જ એ જરૂરી નથી. નેટફ્લિક્સની એક તાજી સિરીઝ નામે ‘ત્રિભુવન મિશ્રા સીએ ટોપર’ એનો દાખલો છે. કહેવાતો નોખો વિચાર અને કહેવાથી મનોરંજક ટ્રીટમેન્ટ ધરાવતી આ છેક નબળી વેબ સિરીઝ માત્ર અને માત્ર બે કારણસર થોડી બહુ આંખ સામે ટકાવી રાખવા જેવી બની છે. એ છે માનવ કૌલ અને તિલોત્તમા શોમનો અભિનય. વાત કરીએ સિરીઝની.

નોઈડામાં રહેતો અને સીએમાં અવ્વલ આવનારો ત્રિભુવન સરકારી કર્મચારી. એની પત્ની અશોકલતા (નૈના સરીન) રાંધણકળામાં, ખાસ તો કેક બનાવવામાં નિષ્ણાત છે. લેશમાત્ર અને ‘કેશ’માત્ર લાંચ-રુશ્વતમાં ત્રિભુવન માનતો નથી. પ્રામાણિક સરકારી કર્મચારીના નાતે એણે ઘર ચલાવવાનું છે બાંધી અને સાંકડી આવકમાં. એના સહકર્મચારીઓ પેટભરીને ભ્રષ્ટાચાર કરતાં બેપાંદડે થયા છે. ત્રિભુવન સિદ્ધાંત છોડવા રાજી નથી. પછી પરિસ્થિતિઓ વળાંક લે છે. આર્થિક ભીંસમાં ત્રિભુવન બે છેડા ભેગા કરવા શું કરવું એનું માનસિક ઘર્ષણ અનુભવે છે. એને રસ્તો જડે છે નવો વ્યવસાય. એ છે પુરુષવેશ્યા કે જિગોલો બનવાનો.

તો, ત્રિભુવન બને છે જિગોલો. મહિલાઓને પૂરી પાડે છે કામસેવા. એનું સાહસ બેહદ સફળ રહેવા સાથે પરિવારથી ગોપનીય રહે છે. ત્રિભુવન, ટિપિકલ ભાષામાં કહીએ તો, નોટ છાપવા માંડે છે. એની તકલીફો દૂર થાય છે. એકમાંથી બીજી અને બીજીમાંથી ત્રીજી મહિલા સુધી એની સહશયનકળા અને કામસેવાની ખ્યાતિ પ્રસરે છે. ‘રેફરલ’થી એ હોટ આઇટમ બની જાય છે.

અશોકલતાની કેક પણ પોપ્યુલર થાય છે. એનો ગૃહ ઉદ્યોગ મોલમાં દુકાન કરવા સુધી ફેલાય છે. આ બધાં વચ્ચે ત્રિભુવનને બિંદી (તિલોતમા) નામે ક્લાયન્ટ મળે છે. એ છે નોઇડાના કહેવાતા કંદોઈ પણ અંદરખાને ભાઈગીરી કરતા ટિકારામ જૈન ઉર્ફે રાજાભાઈ (શુભ્રજ્યોતિ બરાત)ની પત્ની. પતિની ઉપેક્ષાથી ખિન્ન બિંદી ત્રિભુવનની રેગ્યુલર ક્લાયન્ટ બની જાય છે.

ઓલમોસ્ટ ત્રણ કલાકની આ મલયાલમ ફિલ્મમાં ડાયલોગ માત્ર 20%માં છે. એમાંના ઘણા અરેબિકમાં છે અને પડદે ધરાર સબટાઇટલ્સ વિના આવે છે. આ ફિલ્મ બનાવતા દિગ્દર્શક બ્લેસીને 16 વરસ લાગ્યાં. એ પણ એટલા રૂપિયામાં, જેટલા મલયાલમ ફિલ્મ બનાવવા ખર્ચવા એ તો દુઃસાહસ કહેવાય. છતાં, બ્લેસીએ ફિલ્મ બનાવીને ઝળહળતી સફળતા અંકે કરી છે. તેઓ પોતાની ફિલ્મને, ‘લાઇફ ઓફ પાઈ’ ટાઇપની, એક ઇવેન્ટ ફિલ્મ ગણાવે છે. ફિલ્મ માર્ચમાં મોટા પડદે આવી હતી. હવે તો એ મલયાલમની ઓલ ટાઇમ સૌથી ધીકતી કમાણી કરનારી ફિલ્મોમાં બીજા સ્થાને પહોંચી ચૂકી છે. ઉપરાંત દર્શકો અને વિવેચકોની અઢળક સરાહના પામી છે. એ ફિલ્મ છે ‘આદુજીવિતમ’ ઉર્ફે ‘ધ ગૉટ લાઇફ.’

2008માં આવેલી, બેન્યામિન નામના લેખકની, મલયાલમ નવલકથા પરથી ‘આદુજીવિતમ’ બની છે. કથા સત્ય ઘટના આધારિત છે. એ નજીબની અને કંઈક અંશે હાકીમની છે. કેરળથી બેઉ નોકરી માટે સાઉદી અરેબિયા જાય છે. ત્યાં નોકરી કરીને સુખી થવાને બદલે બેઉ આરબોની ગુલામીનો ભોગ બને છે. અલગ અલગ આરબ માલિકો એમને રણપ્રદેશમાં, વસાહતથી સેંકડો કિલોમીટર દૂર પશુપાલનમાં ગોંધી દે છે. એમને નથી છત, નથી આવક, નથી મળતાં પૂરતાં ખોરાક-પાણી. બેઉ વરસો અમાનુષી હાલતમાં સબડે છે. છેવટે, એકવાર નાસી જવાની તક મળતાં બેઉ ઇબ્રાહિમ નામના ભોમિચાના ભરોસે નાસે છે. હાઇવે પહોંચતા પહેલાં હાકીમ-ઇબ્રાહિમ મોતને ભેટે છે. અધમૂઓ નજીબ હાઇવે તો પહોંચે છે પણ ત્યાંથી સ્વદેશની બદલે પહોંચે છે જેલ…

સાઉદીમાં આરબોની ગુલામીનો ભોગ અનેક ભારતીયો બન્યા છે. નજીબની એવી જ કરુણકથા ધરાવતી નવલકથા ‘આદુજીવિતમ’થી બ્લેસી સુપર ઇમ્પ્રેસ્ડ હતા. બીજા એક ડિરેક્ટર, લાલ જોસ પણ એના પરથી ફિલ્મ બનાવવા ચાહતા હતા. ખેર, છેવટે સબજેક્ટ બ્લેસીને ફાળે ગયો. બ્લેસી સુપર સ્પષ્ટ હતા કે ફિલ્મ નવલકથાના વાચકની કલ્પનાઓને આંટી જાય એવી ભવ્ય હોય. એના માટે જંગી બજેટ જોઈએ જે મલયાલમ ફિલ્મ માટે મળવું અશક્ય હતું. બ્લેસીએ બજેટની ખેંચતાણ વચ્ચે 2010 આસપાસ ફિલ્મના અમુક પોર્શન કેરળ-દુબઈમાં શૂટ કર્યા. પછી, સંતોષ નહીં વળતાં બધું નાખી દીધું કચરામાં. ઇન બિટવિન, ફિલ્મમાં કામ કરવા તામિલ સુપરસ્ટાર સુરિયા તૈયાર થયા હતા. જોકે બ્લેસીની ડિમાન્ડ હતી કે હીરોએ ફિલ્મ માટે ઓછામાં ઓછું દોઢ વરસ આપવું પડશે. સુરિયા માટે એ શક્ય નહોતું. એમણે ફિલ્મ છોડી. છેક 2015માં એન્ટ્રી થઈ તામિલ સ્ટાર પૃથ્વીરાજની.

બ્લેસીને સ્ક્રિપ્ટના વિઝનને સાકાર તગડાં નાણાં જોઈતાં હતાં. એમણે ચોતરફ નજર દોડાવી. છેક પાંચેક વરસે મેળ એમ પડ્યો કે મૂળ હૈતીના અને અમેરિકામાં વસતા અભિનેતા-નિર્માતા જિમી જિન લુઈસ (જે ફિલ્મમાં ઇબ્રાહિમ બન્યા છે) સહનિર્માતા બન્યા. ફાઇનલી, ‘આદુજીવિતમ’ બનવાના સંજોગો ઉજળા થયા અને 2018માં શૂટિંગ શરૂ થયું.

શૂટિંગ આસાન નહોતું. 2018થી 2022 વચ્ચે છ શિડ્યુલ થયાં. સાઉદીની કથા છતાં ફિલ્મને સાઉદીમાં શૂટ કરવાની પરમિશન મળી નહીં. એ શૂટ થઈ કેરળ ઉપરાંત જોર્ડનના વાડી રમ અને અલ્જેરિયાના સહારા રણપ્રદેશમાં. કોવિડમાં ફિલ્મનું યુનિટ 70 દિવસ જોર્ડનમાં ફસાઈ ગયું હતું.