આલ્બર્ટ આઇન્સ્ટાઇને કહ્યું હતું કે એવો એક દિવસ આવશે જ્યારે ટેક્નોલોજી માનવતાને વળોટીને આગળ નીકળી જશે અને, દુનિયામાં માત્ર મૂર્ખોની પેઢી હશે, એ સમયે ઇન્ટરનેટ, સ્માર્ટફોન્સ, ઓટીટી વગેરે નહોતાં. આજે એ વાત અક્ષરશઃ સાચી પડવા તરફ છે. એવામાં એ સમજવું અનિવાર્ય થઈ ગયું છે કે ઓનલાઇન વિશ્વમાં વિહરવું હોય તો કેટલું, કેવું અને શું કામ

સવાર પડી અને આંખો ચોળતાં સનાનો પથારી પર આમતેમ ફર્યો, “મોબાઇલ ક્યાં?” રોજના અંદાજ પ્રમાણે જોકે ચોક્કસ જગ્યાએ મોબાઇલ નહોતો. પાંચ-સાત સેકન્ડમાં સના ઘાંઘી થઈ ગઈ. “મોબાઇલ, મોબાઇલ, મોબાઇલ…” એનું હૈયું એક ધબકારો ચૂકી ગયું. છેવટે મોબાઇલ હાથ લાગ્યો અને એને હાશ થઈ. બીજી જ પળે એની નજર નોટિફિકેશન્સ પર ફરવા માંડી, “કોના મેસેજ છે? ગઈકાલ રાતની મારી પોસ્ટ્સને કેટલી લાઇક્સ મળી? અને કોમેન્ટ્સ?”

ઉંમરના બાધ વિના, અગત્યતાની ઐસીતૈસી કરતાં, સોમાંથી નેવું જણની સવાર બસ, હવે આ રીતે પડે છે. નથી કોઈને પળવાર પોતાની હસ્તરેખાઓ જોવાની ફુરસદ (જે એક સુંદર શરૂઆત છે સવારની, રાઇટ?) કે નથી કોઈને જાગ્યાની પહેલી ક્ષણ ભગવાનનું નામ લેવાની તમા. જિંદગી ખરેખર ઓનલાઇન જગતની ભયંકર ઓશિયાળી થઈ ગઈ છે. કેટલી હદે ઓશિયાળી, જાણો છો?

દુનિયામાં અત્યારે 6.84 અબજ સ્માર્ટફોન્સ કામ કરી રહ્યા છે. ધરતીના ગોળા પર માણસની વસતિ છે 7.95 અબજ. કહો કે એવા માણસો જ બચ્યા નથી જેમની પાસે મોબાઇલ નથી. દેશ, ભાષા, શિક્ષણ, જરૂર, સમજણ… તમામ બાધને પડતા મૂકીને લોકો સવારથી રાત મોબાઇલમાં રત છે. માણસનું ચાલે તો એવી એપ પણ શોધી કાઢશે હવે, જે એને ઊંઘમાં પણ નોટિફિકેશન આપશે કે જો, તું સૂએ ત્યારે ફલાણાએ તારી પોસ્ટને લાઇક કરી છે. ચોવીસ કલાકમાંથી આઠ કલાક ઊંઘના કાઢી નાખીએ તો બાકીના સોળમાંથી સાતેક કલાક માણસ એક અથવા બીજી સ્ક્રીન સામે ડોળા તાગી રહ્યો છે. અમેરિકન રહે છે સાત કલાક, તો સાઉથ આફ્રિક્ન્સ ઓલમોસ્ટ અગિયાર કલાક. હા, અગિયાર કલાક! એમાં પણ ઝેન ઝેડ એટલે સન 1996થી 2010 વચ્ચે જન્મેલી પેઢી. આ પેઢી દરરોજ નવ કલાક સ્ક્રીન સામે રહે છે.

ભારત અને બાંગલાદેશ વચ્ચે બંગાળી ભાષા સેતુનું કામ કરે છે. આ સેતુએ બેઉ દેશનાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સને સંયુક્ત કામ કરવા પ્રેર્યાં છે. એના લીધે માત્ર આ ભાષા નહીં, અન્ય ભાષાના દર્શકોને પણ ભવિષ્યમાં ગુણવત્તાસભર કાર્યક્રમો મળી શકે છે

બાંગલાદેશ અને ભારતને જોડતી બે મજબૂત કડી છે. એક અખંડ ભારતનો સમયકાળ. બીજી, બંગાળી ભાષા. દેશના ભાગલા પાડવા અંગ્રજોની મેલી મથરાવટીને સફળ કરવામાં અખંડ બંગાળનો ઇતિહાસ અગત્યનો હતો. ધર્મના નામે અખંડ ભારતમાં પહેલીવાર બંગાળના કટકા થયા હતા. વરસ 1905નું હતું. મુસ્લિમ બહુમતીવાળો ભાગ ત્યારે પૂર્વ બંગાળ બન્યો હતો. પછીના વરસે ઢાકામાં, ઓલ ઇન્ડિયા મુસ્લિમ લીગનો જન્મ થયો હતો. જોકે, પ્રજાના આક્રોશને લીધે સન 1911માં બંગાળનું ફરી વિલીનિકરણ કરવું પડ્યું હતું. પણ, આઝાદી વખતે બંગાળ દેશના બે કટકા થવા સાથે પૂર્વ બંગાળ, પૂર્વ પાકિસ્તાન બન્યું હતું. આજે એ બાંગલાદેશ છે.

આજે પણ બંગાળ અને બાંગલાદેશ ભાષા, રહેણીકરણી અને સાંસ્કૃતિક દ્રષ્ટિએ સંકળાયેલાં છે. એ અલગ વાત કે આઝાદી વખતે બાંગલાદેશમાં આશરે 28% લોકો હિંદુ હતા. આજે આઠ ટકા પણ હિંદુ નથી. તો પણ, બાંગલાદેશ પાકિસ્તાન જેવો કટ્ટર દેશ નથી ગણાતો. એણે પાછલાં થોડાં વરસોમાં પ્રગતિ સાધી છે. ઓટીટીના મામલે અલગ ખેડાણ કરતાં પોતાની નોંધ લેવડાવી રહ્યું છે. ત્યાં દોઢેક ડઝન ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ છે. એમાંથી બોંગો, ચોકરી, બાયોસ્કોપ, આપણે ત્યાંથી બાંગલાદેશ જનારું હોઈચોઈ, બિન્જ વગેરે મુખ્ય છે. ભારતીય પ્લેટફોર્મ હોઈચોઈ ત્યાં ગયું છે તો એની સામે બાંગલા ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ બંગાળ સર કરવા ભારત આવી રહ્યાં છે. એમાંનું એક ચોકરી છે.

માત્ર ઓટીટી પર સ્ટ્રીમ થવાને બનતી ફિલ્મોની ગુણવત્તા કેમ દિન-પ્રતિદિન નબળી થઈ રહી છે? એક નહીં, બે એવી ફિલ્મોની આજે વાત કરીએ જેમાં મોટાં નામ સંકળાયેલાં હોવા છતાં પરિણામ નિરાશાજનક છે

સારી અને ખરાબ સસ્પેન્સ મર્ડર મિસ્ટ્રી ફિલ્મ વચ્ચે ફરક શો? સારી ફિલ્મમાં મનમાં ઉત્કાંઠા રહે કે મર્ડર કોણે કર્યું હશે? ખરાબ ફિલ્મ જોતાં સતત થાય કે અલા યાર, મર્ડરની વાત જવા દો, પહેલાં એ કહો કે આ ફિલ્મ બનાવી શું કામ?

હોમી અડાજણિયાની મર્ડર મિસ્ટ્રી ‘મર્ડર મુબારક’ બીજા ટાઇપની છે. મનોરંજનના મામલે નેટેનેટ નબળી આ ફિલ્મ નેટફ્લિક્સ પર છે. છે. શું છે એમાં?

પાટનગરમાં પોશ એવી, દિલ્હી રોયલ ક્લબ છે. આઝાદ દેશમાં પણ એ અંગ્રેજિયતના બોજતળે દબાયેલી છે. એમાં થાય છે ક્લબના કર્મચારી લિયો (આશીમ ગુલાટી)નું ખૂન. તપાસ કરવા આવે છે એસીપી ભવાની સિંઘ (પંકજ ત્રિપાઠી). સામે છે શકમંદોઃ બામ્બી (સારા અલી ખાન), આકાશ ઉર્ફે કાશી (વિજય વર્મા), એક્ટ્રેસ શેહનાઝ (કરિશ્મા કપૂર), કોકટેલ પી પી કરતી કોકી (ડિમ્પલ કાપડિયા), સોશિયલાઇટ રોશની (ટિસ્કા ચોપરા), એનો દીકરો યશ (સુશીલ નૈયર), રાજા રણવિજય (સંજય કપૂર), ક્લબનો કર્મચારી ગપ્પી રામ (બ્રિજેન્દ્ર કાલા), ક્લબનો ચેરમેન ભટ્ટી (દેવેન ભોજાણી) વગેરે.

‘મમુ’નાં પાત્રો  ચિત્રવિચિત્ર છે. મોટા ભાગનાં અળવીતરી આદત કે બેકગ્રાઉન્ડ ધરાવે છે. રણવિજય વેઇટર્સને ટિપમાં વીસ રૂપરડીની નોટ પકડાવીને, “બચ્ચોં કી મીઠાઈ કે લિયે…” એવું ગાતો રહે છે. કોકી વિચિત્ર કોકટેલ પીધે રાખે છે. લગભગ બધાં પાત્રો આવાં જ છે. ફિલ્મને મજેદાર બનાવવા પાત્રોને ચોક્કસ આદત, સ્ટાઇલ, વસ્ત્રો, તકિયાકલામ આપવાં નવી વાત નથી. એમાંથી કંઈક નક્કર નીપજે તો સરસ. ‘મમુ’માં એવું થતું નથી. થાય છે તો એટલું કે પાત્રો કાર્ટૂનિશ બને છે. બીજો પ્રોબ્લેમ એ કે શકમંદો ઊભા કરવા અહીં જરૂર કરતાં વધારે પાત્રો છે. એનાથી વાત બનવાને બદલે વણસી છે. આટઆટલાં પાત્રોને જસ્ટિફાઈ કરવામાં દમ તો નીકળે જ. ઓછામાં પૂરું, કથાનો બેકડ્રોપ પાટનગરની સૌથી પોશ ક્લબનો! આવી ક્લબમાં કોઈ કરતાં કોઈ સેન્સિબલ માણસ ના હોય એ કેવું?

દેશની અઢારમી લોકસભાની ચૂંટણીનાં બ્યુગલ વાગી ગયાં છે. સાત તબક્કા, 44 દિવસ ચાલનારી ચૂંટણીને લીધે સર્વત્ર રાજકીય માહોલનું પ્રભુત્વ રહેવાનું છે. કોનો ગજ વાગશે, કોણ સત્તારૂઢ થશે, કોણ વિપક્ષમાં બેસશે, એની જાણ ચોથી જૂને થવાની, બશર્તે એક પક્ષ કે યુતિને બહુમતી મળે. રાજકારણ સમાજના કેન્દ્રમાં રહેવાનું છે ત્યારે યાદ કરીએ એવી થોડી ફિલ્મો, જેમાં રાજકારણની વાત રસાળ રીતે રજૂ થઈ

આંધીઃ રાજકીય મુદ્દાને આવરી લેવાનો જૂનો પણ જાણીતો સિનેમેટિક પ્રયાસ એટલે સંજીવ કુમાર અને સુચિત્રા સેનની ‘આંધી’. ગુલઝાર દિગ્દર્શક હતા. ઇન્દિરા ગાંધીના જીવનથી પ્રેરિત હોવાના મુદ્દાએ ફિલ્મ વિશે હોબાળો ઊભો કર્યો હતો. એવો કે એને સરખી રિલીઝ થવા દેવાઈ નહોતી. 14 ફેબ્રુઆરી 1975 રિલીઝની તારીખ હતી. પછી દેશમાં કટોકટી જાહેર થઈ ત્યારે તો ફિલ્મ પર સીધો  પ્રતિબંધ ઠોકી દેવાયો હતો. છેક 1977માં જનતા પાર્ટીનું રાજ આવ્યું ત્યારે ફિલ્મ રાજકારણના ચુંગાલમાંથી મુક્ત થઈ. પછી તો એને ઇન્દિરાવિરોધી કેન્દ્ર સરકારે વટથી દૂરદર્શન પર પ્રસારિત કરી હતી. વાર્તા હતી હોટેલ મેનેજર જે. કે. (સંજીવ કુમાર) અને આરતી દેવી (સુચિત્રા સેન)ના પ્રણયની, છૂટાછેડાની અને પુનઃ મિલનની. વિવાદોને ભૂલીને કહીએ તો આ ફિલ્મ જોવી પડે એનાં મુખ્ય કલાકારોના દાદુ અભિનય માટે, ચિરસ્મરણીય ગીતો માટે અને મેકિંગની પ્રામાણિકતા માટે. જુઓ યુટ્યુબ પર.

રાજનીતિઃ સાંપ્રત રાજકારણને કેન્દ્રમાં રાખીને બનેલી આ એક ઉમદા ફિલ્મ છે. પ્રકાશ ઝા એના સર્જક. 2010માં રિલીઝ થઈ. અજય દેવગન, નાના પાટેકર, રણબીર કપૂર, કેટરિના કૈફ, અર્જુન રામપાલ, મનોજ બાજપાયી, નસીરુદ્દીન શાહ જેવાં સિતારાઓ એમાં છે. શક્તિશાળી રાજકીય પરિવારો અને એના પ્રતિનિધિઓ, નબીરાઓ વચ્ચેના વૈમનસ્ય, ઘર્ષણની વાત છે. સ્વાર્થ અનુસાર ક્યારેક એકમેકને ટેકો આપતા અને ક્યારેક પગ તળેથી જાજમ ખેંચી લેતા રાજકારણીઓના દાવપેચ, એમની ગુંડાગીરી, ખૂનામરકી વગેરે ફિલ્મમાં ઠાંસીઠાંસીને ભર્યું છે. ઉપરાંત ફિલ્મની કથા અને પાત્રો મહાભારતનાં પાત્રોથી પણ પ્રેરિત છે. અર્જુનથી પ્રેરિત પાત્ર રણબીરનું, કર્ણથી દેવગનનું, કૃષ્ણથી પાટેકરનું, ભીમથી રામપાલનું, દ્રોણાચાર્યથી બાજપાયીનું તો દ્રૌપદીથી કેટનું પાત્ર પ્રેરિત છે. અમુક દ્રશ્યો ક્લાસિક હોલિવુડ ફિલ્મ ‘ગૉડફાધર’ની બેઠ્ઠી નકલ જેવાં પણ છે. સંજય દત્ત, વિવેક ઓબેરોય જેવા સ્ટાર્સે આ ફિલ્મ સાઇન કરી હતી પણ છેવટે તેઓ કરી શક્યા નહોતા. રિલીઝના વરસની એ ચોથી સૌથી તગડી કમાણી કરનારી ફિલ્મ હતી. એ જોઈ શકાય છે નેટફ્લિક્સ, યુટ્યુબ, એપલ ટીવી પર અથવા, રૂ. 100 ચૂકવીને ગૂગલ પ્લે મૂવીઝ પર.

સરકારઃ રાજનીતિથી પાંચેક વરસ પહેલાં, રામગોપાલ વર્માનો સૂર્ય મધ્યાહ્ને તપતો હતો ત્યારે, તેમની આ ફિલ્મ આવી હતી. બિગ બી અને અભિષેક બચ્ચન ઉપરાંત એમાં કે. કે. મેનન, કેટરિના કૈફ, તાનિશા મુખર્જી, અનુપમ ખેર વગેરે હતાં. ફિલ્મનું મુખ્ય પાત્ર અમુક અંશે શિવસેના સુપ્રીમો બાળાસાહેબ ઠાકરેથી પ્રેરિત હતું. અમિતાભે ભજવેલુ એ પાત્ર સુભાષ નાગરેનું હતું. મજાની વાત એ પણ કે આ ફિલ્મ પર પણ ‘ગોડફાધર’નો બેહદ પ્રભાવ હતો. એ પણ એક અમીટ સત્ય છે કે બોલિવુડમાં બનેલી બીજી ઘણી રાજકારણ અને અંડરવર્લ્ડ ફિલ્મો પર ‘ગોડફાધર’નો પ્રભાવ રહ્યો છે. ‘સરકાર’ની વાત પર કરીએ તો, રામુએ અમિતાભને મૂળે ‘એક’ નામની ફિલ્મ માટે સાઇન કર્યા હતા. એ ફિલ્મ બનાવવાનું માંડી વાળ્યા પછી એણે પિતા સાથે પુત્રને સાઇન કર્યો અને બની ‘સરકાર’. એવી પણ વાત છે કે રામુ ’સરકાર’ મૂળે 1993માં સંજય દત્ત સાથે બનાવી નાખત, પણ ત્યારે સંજુબાબાની અટક થતાં મામલો અભેરાઈ પર ચડી ગયો હતો. ‘સરકાર પછી એની સિક્વલ ‘સરકાર રાજ’ 2008માં અને ‘સરકાર 3’ 2017માં આવી હતી. ’ખેર, ફિલ્મ ડિઝની પ્લસ હોટસ્ટાર,યુટ્યુબ, એપલ ટીવી, એમેઝોન પ્રાઇમ વિડિયો વગેરે પર ઉપલબ્ધ છે.

ગલગલિયાં કરાવતું, અસામાજિક લાગતું કોન્ટેન્ટ બધે છવાઈ ગયું છે. ઇન્ટરનેટે એના બંધનની દીવાલો તોડી નાખી છે. કાયદો પરવશતા સાથે, શિષ્ટ લોકો સ્તબ્ધ આંખે તાલ નિહાળી રહ્યા છે. આ પણ ખરેખર તો શરૂઆત માત્ર છે

એક ગુજરાતી છોકરો. જુહુમાં એ મોટો થયો. ભણતર ઓછું. કરિયરની શરૂઆતમાં ગેરેજમાં કામ કર્યું, ફેરિયા તરીકે પણ સંઘર્ષ કર્યો. પછી એક મિત્રએ એને ફિલ્મોમાં આસિસ્ટન્ટ તરીકે કામ અપાવ્યું. બસ, પેલાને ફિલ્મોનો રંગ લાગ્યો. એણે નિર્માતા તરીકે મારધાડ નામની ફિલ્મમાં નાણાં રોક્યાં. નેકસ્ટ ફિલ્મ ‘ગંગા જમુના કી લલકાર’થી તો ડિરેક્શન પણ હાથમાં લઈ લીધું. 1995 સુધીમાં એણે 46 ફિલ્મો બનાવી નાખી. કરણ જોહર, આદિત્ય ચોપરા, ફરહાન અખ્તર, મધુર ભંડારકરે મળીને આખી જિંદગીમાં આટલી ફિલ્મો ડિરેક્ટ નથી કરી જેટલી આ સર્જકે કરી છે. એમાંની અમુકમાં સ્ટાર્સ હતા. અન્યથા. એની ફિલ્મ પોતાના દમ પર ચાલી છે. ચાલી પણ કેવી? ફિલ્મ બનાવવાની એ જાહેરાત કરે કે વિતરકો ધડ્ દઈને રાઇટ્સ ખરીદી લેતા. સુભાષ ઘાઈને ફિલ્મ વેચતા કદાચ મહેનત પડી હશે પણ આ મેકરને ક્યારેય નથી પડી. આટલું ઓછું હોય તેમ એની ફિલ્મ સામે મોટા મેકર્સ પોતાની ફિલ્મ રિલીઝ કરતા થરથરતા, એમ વિચારીને કે “નાના સેન્ટર્સમાં આની ફિલ્મ સામે મારી ફિલ્મનો ખો નીકળી જશે.”

એ ફિલ્મમેકર એટલે કાંતિ શાહ. એમના સહિત દિલીપ ગુલાટી, વિનોદ તલવાર, જે. નીલમ, કિશન શાહ જેવાં અમુક મેકર્સનો એ દોર ફિલ્મ ઇન્ડસ્ટ્રીનું એક ઓછું ચર્ચાતું પાસું કે પાનું છે. મલ્ટીપ્લેકસનો જમાનો આવ્યા પછી એમનાં વળતાં પાણી થયાં પણ આ સર્જકોએ કરેલું કામ અવગણી શકાય એવું નથી જ. ફિલ્મોને એ, બી, સી ગ્રેડ કે મોંઘી કે સસ્તી, સામાજિક કે સેક્સપ્રચુર એવા દાયરામાંથી બહાર કાઢીને, મનોરંજક, સફળ એવા જ માપદંડે મૂલવીએ તો આ લોકો લાજવાબ હતા. એમના વિશે પ્રાઇમ વિડિયો પર ડોક્યુમેન્ટરીની એક નાનકડી સિરીઝ પણ છે. તક મળ્યે જોઈ લેજો.

આ સર્જકોની ફિલ્મોમાં કોમન ફેક્ટર શું હતા? નાનાં બજેટ, સાધારણ પ્રકારનું મેકિંગ, સામાજિક વાર્તામાં ઠાંસીઠાંસીને ભરવામાં આવતી માદક ક્ષણો, તાળીઓ પાડવા મજબૂર કરે છતાં ચીલાચાલુ ગણાતા સંવાદો વગેરે બાબતો. અમુક સર્જકો હોરર સબજેક્ટ્સ પણ ખેડતા. એમની ફિલ્મોને ક્યારેય સન્માન મળ્યું નહીં પણ બોક્સ ઓફિસ પર દિલ કેમ જીતવાં, વેપલો કેમ કરવો એની આ સર્જકોને બરાબર જાણ હતી.