અંગ્રેજી અને હિન્દી ભાષાનાં ઓટીટીમાં વળતાં પાણી થવાનાં ક્યારનાં શરૂ થઈ ગયાં છે. 

• ભારતમાં જેમની પ્રથમ ભાષા અંગ્રજી હોય એવી પ્રજા નામની છે. હિન્દી જાણતા ભારતીયો દેશની અડધી વસતિનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.
• 140 કરોડ લોકોના દેશમાં એટલે જ પ્રાદેશિક ભાષાનાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ અનિવાર્ય છે.

એ ક ભાષા દસ લાખ લોકોથી વધારે લોકોની પ્રાથમિક ભાષા હોય એ મહત્ત્વની વાત ગણાય. ભારતમાં એવી ૩૧ ભાષાઓ છે, જે દસ લાખથી વધુ લોકોની પ્રાથમિક ભાષા છે.  ભારત વિશ્વની એવા ભાગ્યશાળી દેશોમાં છે જ્યાં ભાષાવૈવિધ્ય અસાધારણ છે. આપણે ત્યાં ઓટીટી પણ વિવિધ ભાષાઓના મનોરંજક વિકલ્પોથી સમૃદ્ધ છે. ભારતની પોતાની ભાષાઓ સાથે લોકો વિદેશી ભાષાના વિકલ્પો પણ ધરાવે છે. સ્પેનિશ, કોરિયન, જાપાનીઝ, રશિયન, જર્મન, પશયન… યાદી લંબાતી જઈ રહી છે.

એક અભ્યાસ મુજબ ૨૦૨૪ સુધીમાં પ્રાદેશિક ભાષાઓ ઓટીટીમાં ૫૪% હિસ્સો ધરાવતી હશે. એમાં હિન્દી સબળ પ્રાદેશિક હોવા છતાં સામેલ નથી. અંગ્રેજી પણ એમાં નથી. ૨૦૨૧માં પણ પ્રાદેશિક ભાષાઓ ઓટીટીમાં ૪૭% શોઝ અને ૬૯% ફિલ્મો એવી હતી, જે બિનહિન્દી કે બિનઅંગ્રેજી હતાં. જેમ જેમ સમય પસાર થઈ રહ્યો છે, તેમ તેમ ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ અંગ્રેજી અને હિન્દી સિવાયની ભાષાના શોઝ અને એની ફિલ્મો અંકે કરવા વધુ મરણિયાં થઈ રહ્યાં છે. એમની દોડ સ્વાભાવિક છે એ ઉપરના આંકડા જણાવે છે.

ઓટીટીના બિઝનેસને માર્કેટિંગના પાઇન્ટ ઓફ વ્યુથી પણ સમજવો રહ્યો. ઓટીટી પ્લેટફોર્મ આખા દેશમાં ડંકો વગાડવા માટે અંગ્રેજી કે હિન્દી પાછળ હાથ ધોઈને પડી રહે તો એમનો ગજ વાગે નહીં. એમણે ઓછામાં ઓછી આઠ-નવ ભાષાઓની બજારમાં પોતાનું સ્થાન સુનિશ્ચિત કરવું પડે. એમ કરીને તેઓ ખરા અર્થમાં રાષ્ટ્રીય બની શકે. તેમણે મેટ્રો સિટીના વિસ્તારો બહાર, જેમને ટિયર-ટુ અને ટિયર-થ્રી એટલે વિકસતાં શહેરો કે વિસ્તારો લેખાવી શકાય ત્યાંના ભારતીયોને પોતાના કરવા પડે. ઓટીટીની બજારનો ખરો અને ઝડપી વિકાસ હવે આવા વિસ્તારોમાં થવાનો છે. માર્કેટિંગ વિના વેપાર કે નફો નથી. એટલે પણ ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ માટે બિનહિન્દી અને બિનઅંગ્રેજી બજારો મહત્ત્વની છે.

યાદ રહે કે સબસ્ક્રિપ્શન લઈને ઓટીટી માણતા દર્શકો કરતાં એ દર્શકો વધુ અગત્યના છે, જેઓ જાહેરાતનાં વિઘ્નો સહન કરીને મફતમાં ઓટીટી માણીને રાજી છે. એમએક્સ પ્લેયર જેવાં ઘણાં પ્લેટફોર્મ્સ આ મોડેલ થકી ટક્યાં છે. ઓટીટીને સારી જાહેરાત જોઈતી હોય તો એમણે પ્રાદેશિક ભાષાઓમાં સ્થાન મજબૂત બનાવવું પડે.

અમુક સ્વદેશી ભાષાઓમાં આ દિશામાં વહેલાસર કામ શરૂ થયું હતું. એમાં ગુજરાતી નહોતી એ અલગ વાત છે. બંગાળમાં હોઈચોઈ, તેલુગુમાં અહા, દક્ષિણની ભાષાઓમાં સન નેક્સ્ટ (જે હવે બંગાળની બજારમાં પણ વિકસી રહ્યું છે), મલયાલમમાં કૂડે જેવાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સે આગવું સ્થાન બનાવ્યું છે. એમણે નેટફ્લિક્સ કે એમેઝોન પ્રાઇમની જેમ હિન્દી-અંગ્રેજી બજાર પાછળ જવાનું વિચાર્યું નહીં એ સ્ટ્રેટેજી સફળ રહી છે. આજે પોતપોતાના ક્ષેત્ર અને ભાષામાં તેઓ ટોચ પર છે.

ઇન્ટરનેટ વપરાશકર્તાની વધતી સંખ્યાને ઓટીટીના વિકાસ સાથે સીધો સંબંધ છે. છેક ૨૦૧૭થી સિચ્યુએશન એવી થવા માંડી હતી કે ઇન્ટરનેટ સાથે જોડાતા ભારતીયોની સંખ્યામાં બિનઅંગ્રેજી ભાષાની જનતા વધતી ગઈ. ૨૦૨૧માં અંગ્રેજી જાણનારા ભારતીય ઇન્ટરનેટ વપરાશકર્તાઓની સંખ્યા ૨૦ કરોડથી ઓછી હતી. સામે પક્ષે બિનઅંગ્રેજી ભાષાના વપરાશકર્તાઓની સંખ્યા ૫૪ કરોડથી થોડી ઓછી હતી. ૯૦% ભારતીય ઇન્ટરનેટ વપરાશકર્તા એવા છે, જેઓ પોતાની પ્રથમ ભાષામાં ઇન્ટરનેટ વાપરવું પસંદ કરે છે. ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ એ સમજી ગયા છે કે હવે પછી ભારતીય ભાષાઓ અને વિશ્વની અન્ય પ્રાદેશિક ભાષાઓના કાર્યક્રમો ડબ કરીને દેશી ભાષાઓમાં પીરસવામાં માલ છે. અંગ્રેજી અને હિન્દી પર મદાર રાખીને જે વિકાસ થવાનો હતો એ થઈ ગયો.

ઇઝરાયલમાં બનેલા ‘ફાવડા’ નામના શોનું ઉદાહરણ લઈએ. જેમ ‘મની હાઇસ્ટ’ કે ‘સ્ક્વિડ ગેમ’ જેવી સિરીઝે આખી દુનિયામાં દર્શકોનાં દિલ જીત્યાં એમ હમણાં ‘ફાવડા’એ ધમાલ મચાવી છે. મૂળ હિબુ્ર ભાષાના આ શોની ત્રણ સીઝન થઈ છે. ચોથી જાન્યુઆરી ૨૦૨૩માં આવશે. આવા શો અંગ્રેજીમાં બને તો દર્શકો માણે એવો ભ્રમ હવે કોઈને નથી. ભાષાને શું વળગે ભૂર… સારો શો કે સારી ફિલ્મ એક ભાષામાં દમ દેખાડે પછી અન્ય ભાષામાં એને મૂકતા કેટલી વાર લાગે?

ગુજરાતી ભાષાની વાત કરીએ તો એ દિશામાં શેમારૂએ પહેલેથી કદમ માંડયાં હતાં. પછી અભિષેક જૈને ‘ઓહો ગુજરાતી’ પ્રજાનાં દિલ જીતવા પ્લેટફોર્મ શરૂ કર્યું. હાલમાં ‘વન ઓટીટી’ નામનું પ્લેટફોર્મ આવ્યું છે, જેમાં ગુજરાતી પણ એક ભાષા છે. ખેદની વાત એ કે ઘણાં અગ્રણી પ્લેટફોર્મ્સ એમના શોઝને ગુજરાતીમાં મૂકવાની ખાસ જરૂર સમજતાં નથી. એનું સિમ્પલ કારણ કે ગુજરાતની બહુમતી પ્રજા હિન્દી જાણે છે. જોકે ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં ઓટીટીની પહોંચ વધતી જશે એમ બધાં પ્લેટફોર્મ્સે ગુજરાતીમાં ડબ્ડ શોઝ મૂકવા પર વિચાર કરવો પડશે.

ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ હાલમાં જે ભારતીય ભાષાઓમાં મોટાં રોકાણ કરીને દર્શકો મેળવવા ધમપછાડા કરી રહ્યાં છે એમાં દક્ષિણની ભાષાઓ પછી બંગાળી, પંજાબી, મરાઠી છે. સારેગામા જેવી કંપનીઓ ભોજપુરી અને ગુજરાતી ભાષાઓમાં પણ નોંધપાત્ર રોકાણ કરી રહી છે. જોકે સારેગામાનું રોકાણ ગીતોની દુનિયામાં વધુ છે.

દેશમાં આશરે ૪૦ ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સ તો છે જ. ક્યાંક તો એવું પણ કહે છે કે આ સંખ્યા ૮૦ સુઘી પહોંચી ગઈ છે. આવું જાણીને મનમાં થાય કે તો પછી લોકો શાને ટોપ ફાઇવ કે ટેન ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સને જ વળગેલા છે? અને આ બાકીનાં ઓટીટી કરે છે શું? એ બતાવે છે શું? એમ પણ થાય કે દર્શકોને ખરેખર ખબર પણ છે કે બીજાં અનેક ઓટીટી એમના માટે ઉપલબ્ધ છે? ઘણાં તો મફતમાં પણ છે? ઘણાં અનોખાં અને અનપેક્ષિત પ્રકારનાં છે અને ઇન્ટરેસ્ટિંગ પ્રોગ્રામ્સ જોવાની તક પૂરી પાડે છે.

આજે વાત એવા થોડાં ઓટીટી પ્લેટફોર્મ્સની કરીએ. એમના વિશે સામાન્યપણે ખાસ કશું સંભળાતું નથી. ચર્ચામાંથી બાકાત રાખીશું દક્ષિણ ભારત, બંગાળ અને અન્ય ભાષાઓનાં એ પ્લેટફોર્મ્સ જેમાં આપણને ખાસ ટપ પડે નહીં. લેટ્સ સ્ટાર્ટ.

સૌથી પહેલાં એક નવાનક્કોર પ્લેટફોર્મની વાત, એના પ્રમોટર મૂળ મુંબઈના અને ન્યુ યોર્કના હિક્સવિલમાં રહેતા મુકેશ મોદી છે. તેઓ વેપારી અને ફિલ્મમેકર પણ છે. ગયા વરસે આવેલી ‘ધ એલિવેટર’ નામની ફિલ્મના તેઓ સહદિગ્દર્શક હતા. તેમનું ઓટીટી પ્લેટફોર્મ ઇન્ડી ફિલ્મ્સ વર્લ્ડ ભારતમાં પદાર્પણ કરી ચૂક્યું છે. એક વરસના રૂપિયા ૨૯૯ એનું લવાજમ છે. ‘મિશન કાશી’ નામની વેબ સિરીઝ સાથે એ ઉત્તેજના જગાડી સબસ્ક્રાઇબર્સ એકઠા કરવાની અપેક્ષા સેવે છે. વેબસાઇટ ઉપરાંત એની એપ પણ છે. એની વિઝિટ કરતાં ખ્યાલ આવ્યો કે એપ પરની ઘણી ફિલ્મો કે વેબ સિરીઝનાં નામ સુધ્ધાં બહુ ઓછા દર્શકો જાણતા હશે. આ એપમાં અમુક ફિલ્મો અને વેબ સિરીઝ મફતમાં માણી શકાય છે. સાવ જુદું કશુંક જોવા આ ઓટીટીનો અખતરો કરવા જેવો છે. બાકી એનાં નીવડયે વખાણ થશે.

લાયન્સગેટ પ્લેનું નામ ઘણાંએ સાંભળ્યું હશે. એને જોનારા ઓછા હોઈ શકે છે. એ અમેરિકાના કેલિફોનયામાં સ્થિત કંપની છે. આ કંપની ફિલ્મો અને શોઝનું નિર્માણ પણ કરે છે. હિન્દી અને અંગ્રજી સહિતની ભાષાઓની ફિલ્મો અને વેબ સિરીઝ લાયન્સગેટમાં છે. વિશ્વભરના અનેક સારા પ્રોગ્રામ્સ એના કલેક્શનમાં છે. એનું લવાજમ એમેઝોન મારફત અથવા સીધા લાયન્સગેટ થકી મળી શકે છે. રિલાયન્સ જિયોના અમુક પ્લાન્સ સાથે એ વિનામૂલ્યે મળે છે.

મુબી નામનું પણ એક પ્લેટફોર્મ ઓછું જાણીતું પણ સરસ છે. દેશ-વિદેશની સારી અને ક્લાસિક ફિલ્મો એના પર જોઈ શકાય છે. ૧૯૦ દેશમાં ઉપલબ્ધ આ પ્લેટફોર્મ પર ‘નોટબુક’ નામનું પ્રકાશન પણ છે. એમાં મનોરંજન જગતના સમાચાર અને સમીક્ષા માણી શકાય છે. ચુનંદી ફિલ્મો થિયેટરમાં માણવા એ ટિકિટો પણ આપે છે. આ ઓટીટી પ્રમાણમાં મોંઘું છે. એનું સબસ્ક્રિપ્શન વાષક રૂપિયા બે અથવા અઢી હજારના કોઈ એક વિકલ્પ પ્રમાણે લઈ શકાય છે.

ટયુબીટીવી નામના ઓટીટી પ્લેટફોર્મ ખાસ્સું અજાણ્યું નામ હોઈ શકે છે. એ પણ વિનામૂલ્યે માણી શકાય છે. સબસ્ક્રાઇબ કરવાની ઝંઝટ વિના. વોર્નર બ્રધર્સ, પેરેમાઉન્ટ, એમજીએમ, લાયન્સગેટ જેવા હોલિવુડની ટોચની કંપનીઓની ફિલ્મો અને શો ટયુબીટીવી પર અવેલેબલ છે. એનું ઓવરઓલ કલેક્શન સરસ છે. જૂની અને નવી હિન્દી ફિલ્મો એમાં સામેલ છે પણ પ્રમાણમાં ઓછી છે. એમાં ક્લાસિક, પારિવારિક સહિતની શ્રેણીઓમાં ફિલ્મો તારવવામાં આવી છે. ટ્રાય કરજો.